terminów gramatycznych online
tryb rozkazujący
Tryb jest kategorią fleksyjną czasownika [...]. Tryb rozkazujący służy do wyrażania polecenia, zakazu lub życzenia (użycie optatywne t. rozkazującego); chęć wywołania i słuchacza określonej reakcji.
Cytaty
TRYB ROZKAZUJĄCY Znaczy rozkazowanie, proszenie, lub napominanie. [...] Bez nalegania. Pierwszej osoby nie ma Bądź (ty) (znany, a, e [...] Z naleganiem. [...] Bądźże znany i t. d. Niechże będzie znany.
[...] Wszelako język nasz w skutek dążeniá do wyrazistości pochylá é należące do temátu w trybach bezokolicznych ⴅéć, uⴅéć, by odróżnić tryby rozkazujące ⴅéć, uⴅéć od ⴅotę, uⴅotę, tak samo śⴅéć od rzeczownika śⴅéć, śⴅeći itd. Słyszym także z ust poprawie i czysto mówiących Wielkopolán ɣeść od ɣodę z e jasnym, jakkolwiek ten wyráz w brzmieniu swojim nie różni się od rzeczownika ɣeść z e jasnym [...].
O trybach (modi). Wyráz tryb, z niemieckiego ,,treiben,“ już od niepamiętnych czasów nabył w języku naszym práw obywatelstwa. Znaczenie jego opisuje Słownik Wileński Orgelbranda z r. 1857 za Lindem, jak następuje na str. 1723 łám 2gi. [...] 2. W gramatyce znaczy sposób, odcień sądu, wyrażany końcowemi odmianami słów, lub dodanemi do nich wyrazami: tryb oznajmujący, gdy mówiemy tylko, że coś było, jest lub będzie [...]. Tryb rozkazujący, gdy wymágámy po kim, aby co uczynił, po czym, aby się stało wedle naszéj chęci np. [...]. Tryb bezokoliczny, gdy oznaczámy bytność, czynność sposobem oderwanym bez względu na żádne okoliczności [...]. Tryb życzący, warunkowy, łączący w języku naszym nie mają włásnych ksztáłtów w zakończeniu słów, lecz urábiają się z oznajmującego przez dodanie właściwych wyrazów oznaczających warunek, łączenie lub życzenie [...].
Słowiańská mowa ograniczyła się dlá samego trybu rozkazującego na używaniu znamion i, j, (których sanskryt używá do wyráżaniá trybu mogącego (potentials), greczyzna zaś samogłoski i do wyráżaniá życzącego i łączącego) dlá tego jest znagloną omáwiać czyli składać tryb życzący jako téż i warunkowy z jimiesłowu i słowa posiłkowego być.
Tryb rozkazujący, zapomocą którego ujawniamy naszą wolę; np. pracuj, uczmy się, piszcie.
§ 261. Rozkaźnik czyli tryb rozkazujący. Formy rozkaźnika w językach słowiańskich, a więc i w polszczyźnie są właściwie z pochodzenia swego szczątkami trybu życzącego (optativus), który zachował się w innych językach indoeuropejskich.
Tryb rozkaz. weźmi, później weźmij, weźmijmy...; obok tego ma formy: weź, weźmy, weźcie.