Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

Cytaty 50 963 poz. • Strona 1 z 2549

Wyczyść
signum, Park/1440, s. 3 [57]

Et inferius [Arystoteles] eciam ibidem innuit, quod voces sunt signa conceptuum et scripta — vocum, ex quarum vocum composicione sermo fit hominum.

[I dalej w tymże rozdziale potwierdza, że dźwięki mowy są znakami pojęć, a pismo jest znakami dźwięków; a z tych dźwięków składa się mowa ludzka (Kucała 1985, 85)]
instrumentum vocale, Park/1440, s. 3 [57] Definicja

Unde sermo nihil aliud est, quam instrumentum vocale, quo mentis nostrae conceptum exprimimus alteri cognoscendum.

[Mowa nie jest niczym innym, jak tylko narzędziem głosowym, przy pomocy którego pojęcia naszego umysłu dajemy poznać innym (Kucała1985, s. 85)]
sermo, Park/1440, s. 3 [57] Definicja

Voces sunt signa conceptuum et scripta — vocum, ex quarum vocum composicione sermo fit hominum. Unde sermo nil aliud est, quam instrumentum vocale, quo mentis nostre conceptum exprimimus alteri cognoscendum.

[Dźwięki mowy są znakami pojęć, a pismo jest znakami dźwięków; z tych dźwięków składa się mowa ludzka. Stąd mowa nie jest niczym innym, jak tylko narzędziem głosowym, przy pomocy którego pojęcia naszego umysłu dajemy poznać innym (Kucała 1985, s. 85)]
punctum, punctus, Park/1440, s. 4 [58]

Italici, Francigene, Anglici, Bohemi, Theotoni et ceteris, qui sibi caracteres et litteras Latini ideomatis usurpant, paucis circa eosdem punctis ad differenciam appositis, ut ex hoc proprium ideoma sufficienter | valeant scribere.

[Włosi, Francuzi, Anglicy, Czesi, Niemcy i inni: wszyscy oni przejęli sposoby (pisma) i litery z języka łacińskiego, dodawszy do niektórych z nich dla odróżnienia kropki, aby ich mogli należycie używać do pisania we własnym języku (Kucała 1985, s. 86)]
abecedarium, Park/1440, s. 4 [58] Definicja

Omnia tamen abecedaria et tria horum comuniora, scilicet Hebraicum, Grecum et Latinum, licet in suis vocibus differat, ut aliter scribantur et aliter proferantur - quia quedam nationes proferunt et scribunt sua per dicciones, aliquando per syllabas, ut Greci alpha, beta etc., Ruteni: as buky ve de la, hol etc., Latini autem simplicissimi per voces simplas exprimunt litteras, ut: a, b, c, d, etc.

[Wszystkie abecadła, w tym również trzy bardziej rozpowszechnione, mianowicie hebrajskie, greckie i łacińskie, często się wprawdzie różnią swoimi brzmieniami - inaczej je bowiem piszą i inaczej nazywają, gdyż niektóre narody nazywają i piszą swoje przy pomocy wyrazów, inne przy pomocy sylab, np. Grecy: alfa, beta itd., Rusini: az, buki, we, de, hlahol itd., natomiast Łacinnicy wyrażają litery najprościej, bo przez same głoski, np. a, b, c, d, itd. (Kucała 1985, s. 86)]
vox, Park/1440, s. 4 [58]

Omnia tamen abecedaria et tria horum communiora sunt hebraicum, graecum et latinum, licet in suis vocibus differat, ut aliter scribantur et aliter proferantur, quia quaedam nationes proferunt et scribunt sua per dictiones, aliquae per syllabas, ut Graeci alpha, beta etc. Ruteni as, buky, ve, de, hlahol etc. latini autem simplicissimi per voces simplas exprimunt litteras, ut: a, b, c, d, etc.

[Wszystkie abecadła, w tym również trzy bardziej rozpowszechnione, mianowicie hebrajskie, greckie i łacińskie, często się wprawdzie różnią swoimi brzmieniami - inaczej je bowiem piszą i inaczej nazywają, gdyż niektóre narody nazywają i piszą swoje przy pomocy wyrazów, inne przy pomocy sylab, np. Grecy: alfa, beta itd., Rusini: az, buki, we, de, hlahol itd., natomiast Łacinnicy wyrażają litery najprościej, bo przez same głoski, np. a, b, c, d, itd. (Kucała 1985, s. 86)]
dictio, Park/1440, s. 4 [58]

Omnia tamen abecedaria et tria horum comuniora, scilicet Hebraicum, Grecum et Latinum, licet in suis vocibus differat, ut aliter scribantur et aliter proferantur - quia quedam nationes proferunt et scribunt sua per dicciones, aliquando per syllabas, ut Greci alpha, beta etc., Ruteni: as buky ve de la, hol etc., Latini autem simplicissimi per voces simplas exprimunt litteras, ut: a, b, c, d, etc.

[Wszystkie abecadła, w tym również trzy bardziej rozpowszechnione, mianowicie hebrajskie, greckie i łacińskie, często się wprawdzie różnią swoimi brzmieniami - inaczej je bowiem piszą i inaczej nazywają, gdyż niektóre narody nazywają i piszą swoje przy pomocy wyrazów, inne przy pomocy sylab, np. Grecy: alfa, beta itd., Rusini: az, buki, we, de, hlahol itd., natomiast Łacinnicy wyrażają litery najprościej, bo przez same głoski, np. a, b, c, d, itd. (Kucała 1985, s. 86)]
syllaba, Park/1440, s. 4 [58]

Omnia tamen abecedaria et tria horum comuniora, scilicet Hebraicum, Grecum et Latinum, licet in suis vocibus differat, ut aliter scribantur et aliter proferantur - quia quedam nationes proferunt et scribunt sua per dicciones, aliquando per syllabas, ut Greci alpha, beta etc., Ruteni: as buky ve de la, hol etc., Latini autem simplicissimi per voces simplas exprimunt litteras, ut: a, b, c, d, etc.

[Wszystkie abecadła, w tym również trzy bardziej rozpowszechnione, mianowicie hebrajskie, greckie i łacińskie, często się wprawdzie różnią swoimi brzmieniami - inaczej je bowiem piszą i inaczej nazywają, gdyż niektóre narody nazywają i piszą swoje przy pomocy wyrazów, inne przy pomocy sylab, np. Grecy: alfa, beta itd., Rusini: az, buki, we, de, hlahol itd., natomiast Łacinnicy wyrażają litery najprościej, bo przez same głoski, np. a, b, c, d, itd. (Kucała 1985, s. 86)]
praepositio, Park/1440, s. 4 [59]

Similiter lingua Almanica dicit: Proicias per domum - werf heber haus, significans per hanc preposicionem heber ex trinsecum seu conuexum domus.

[Podobnie w języku niemieckim (łacińskie) "Proicias per domum" można przełożyć jako: "Werf heber Haus", przy czym przyimek "heber" oznacza 'na zewnątrz', czyli 'ponad' domem (Kucała 1985, s. 87)]
oratio, Park/1440, s. 4 [59]

Unde licet talis defectus interpretacionis non contingat principaliter propter impericiam interpretancium, advertendum tamen est, quod ipse quandoque accidit ex necessitate diversarum proposicionum seu oracionum diversorum ideomatum diversis vocibus ac vocum ordinacionibus eundem conceptum mentis exprimencium, prout unumquodque consuevit iuxta modum suum. Constat enim certi ideomatis aliquam oracionem esse veram in voce secundum consuetudinem proprie lingue, que si ad aliam interpretabitur, mox, ut verba exigunt, falsificabitur.

[Trzeba jeszcze zwrócić uwagę, że wspomniane zniekształcenia w przekładach mogą pochodzić nie tylko z nieudolności tłumaczy. Niekiedy wynikają one z konieczności narzuconej przez rozmaitość zdań czy zwrotów w różnych językach, wyrażających jedną i tę samą myśl za pomocą różnych form i różnych ich układów, zgodnie ze zwykłymi właściwościami każdego języka. Wiadomo bowiem, że jakieś zdanie czy wyrażenie w jednym języku może brzmieć prawdziwie, stosownie do zwyczaju tego właśnie języka, a stanie się od razu fałszywe, jeśli się je przełoży słowo po słowie (Kucała 1985, s. 85)]
idioma, Park/1440, s. 4 [59]

Unde licet talis defectus interpretacionis non contingat principaliter propter impericiam interpretancium, advertendum tamen est, quod ipse quandoque accidit ex necessitate diversarum proposicionum seu oracionum diversorum ideomatum diversis vocibus ac vocum ordinacionibus eundem conceptum mentis exprimencium, prout unumquodque consuevit iuxta modum suum. Constat enim certi ideomatis aliquam oracionem esse veram in voce secundum consuetudinem proprie lingue, que si ad aliam interpretabitur, mox, ut verba exigunt, falsificabitur.

[Trzeba jeszcze zwrócić uwagę, że wspomniane zniekształcenia w przekładach mogą pochodzić nie tylko z nieudolności tłumaczy. Niekiedy wynikają one z konieczności narzuconej przez rozmaitość zdań czy zwrotów w różnych językach, wyrażających jedną i tę samą myśl za pomocą różnych form i różnych ich układów, zgodnie ze zwykłymi właściwościami każdego języka. Wiadomo bowiem, że jakieś zdanie czy wyrażenie w jednym języku może brzmieć prawdziwie, stosownie do zwyczaju tego właśnie języka, a stanie się od razu fałszywe, jeśli się je przełoży słowo po słowie (Kucała 1985, s. 85)]
sensus, Park/1440, s. 5

Quilibet gnarus interpres debet diligenter intendere, ut non ex verbo verbum, sed ex sensu debitum et aptum transferat sensum.

[Każdy znający się na rzeczy tłumacz powinien się pilnie przykładać do tego, by tłumaczyć nie słowo w słowo, lecz żeby w tłumaczeniu znaczenie właściwie oddawać (Kucała 1985, s. 88)]
linguagium, Park/1440, s. 5 [60]

Cautissime itaque nonnulle gentes sua facta, acta, gesta proprio linguagio scriptitant, ne erroris aliquid propter diversa ideomata incidat.

[Bardzo więc przezornie niektóre narody spisują swoje czyny, postępki i dokonania we własnym języku, ażeby się (tu) nie wkradł jakiś błąd z obcego języka (Kucała 1985, s. 89)]
error, Park/1440, s. 5 [60]

Cautissime itaque nonnulle gentes sua facta, acta, gesta proprio linguagio scriptitant, ne erroris aliquid propter diversa ideomata incidat.

[Bardzo więc przezornie niektóre narody spisują swoje czyny, postępki i dokonania we własnym języku, ażeby się (tu) nie wkradł jakiś błąd z obcego języka (Kucała 1985, s. 89)]
verbum, Park/1440, s. 5 [60]

Quilibet gnarus interpres debet diligenter intendere, ut non ex verbo verbum, sed ex sensu debitum et aptum transferat sensum.

[Każdy znający się na rzeczy tłumacz powinien się pilnie przykładać do tego, by tłumaczyć nie słowo w słowo, lecz żeby w tłumaczeniu znaczenie właściwie oddawać (Kucała 1985, s. 88)]
productio (vocalium), Park/1440, s. 6 [62]

Et quanquam Latini in produccione et correpcione vocalium in scribendo nullam aut paucam faciant differenciam, pro eo, quia de quantitate — produccione et breviacione vocalium — sufficientes habent regulas in libris grammaticorum.

[Łacinnicy w zakresie długości i krótkości samogłosek w piśmie nie stosują żadnej różnicy albo tylko niewielką, ponieważ co do iloczasu, tj. wzdłużania i skracania samogłosek, mają wystarczające reguły w pismach gramatyków (Kucała 1985, s. 91).]
correptio vocalium, Park/1440, s. 6 [62]

Et quanquam Latini in produccione et correpcione vocalium in scribendo nullam aut paucam faciant differenciam, pro eo, quia de quantitate — produccione et breviacione vocalium — sufficientes habent regulas in libris grammaticorum.

[Łacinnicy w zakresie długości i krótkości samogłosek w piśmie nie stosują żadnej różnicy albo tylko niewielką, ponieważ co do iloczasu, tj. wzdłużania i skracania samogłosek, mają wystarczające reguły w pismach gramatyków (Kucała 1985, s. 91).]
quantitas, Park/1440, s. 6 [62] Definicja

Et quanquam Latini in produccione et correpcione vocalium in scribendo nullam aut paucam faciant differenciam, pro eo, quia de quantitate — produccione et breviacione vocalium — sufficientes habent regulas in libris grammaticorum.

[Łacinnicy w zakresie długości i krótkości samogłosek w piśmie nie stosują żadnej różnicy albo tylko niewielką, ponieważ co do iloczasu, tj. wzdłużania i skracania samogłosek, mają wystarczające reguły w pismach gramatyków (Kucała 1985, s. 91).]
prosodia, Park/1440, s. 6 [62] Definicja

Et quia has regulas prosodie Polonis illiteratis difficile foret tradere, opportuit, ut in scribendo quantitas vocalium exprimatur. Quod alio modo facere facile non est, nisi ut vocalis longa geminetur et brevis simpla ponatur. Ut adaam, ubi primum a breve, secundum longum et geminatum.

[Ponieważ Polakom nie wykształconym (w zakresie gramatyki) trudno by było wyłożyć reguły prozodii, należy więc (w języku polskim) zaznaczać iloczas samogłosek w piśmie. To zaś nie jest łatwo uczynić w inny sposób, jak tylko podwajając samogłoskę długą, a pojedynczo pisząc krótką. Tak jak w "Adaam", gdzie pierwsze "a" jest krótkie, drugie długie i podwojone (Kucała 1985, s. 91).]
vocalis brevis, Park/1440, s. 6 [62]

Et quia has regulas prosodie Polonis illiteratis difficile foret tradere, opportuit, ut in scribendo quantitas vocalicum exprimatur. Quod alio modo facere facile non est, nisi ut vocalis longa geminetur et brevis simpla ponatur. Ut adaam, ubi primum a breve secundum longum et geminatum.

[A ponieważ Polakom nie wykształconym (w zakresie gramatyki) trudno by było wyłożyć reguły prozodii, należy więc zaznaczać iloczas samogłosek w piśmie. To zaś nie jest łatwo uczynić w inny sposób, jak tylko podwajając samogłoskę długą, a pojedynczo pisząc krótką. Tak jak w Adaam, gdzie pierwsze a jest krótkie, drugie długie i podwojone (Kucała 1985, s. 91)]