terminów gramatycznych online
spadek
Cytaty
Sześć są kazusy álbo spadki, ktore są, Nominativus, Genitivus, Dativus, Accusativus, Vocativus, Ablativus.
Miánujący, Rodzący, Dawájący, Oskarżájący, Wzywájący, Oddalájący.
Nominatif, Génitif, Datif, Accusatif, Vocatif, Ablatif.
Máłą liczbę, i wielką, będę często znáczył [...] przez ábrewiacye sing. plur. [...]. Tákże spadkow tákowemi partikułámi, nom. miánujący; gen. rodzący; dat. dawájący; acc. oskarżájący; voc. wzywájący; abl. oddalájący. álbo też jedną tylko literą N. G. D. A. V. A.
Imioná [...] nie deklinują się same przez się jáko w Łacińskim i Polskim języku; to jest, że ják się najdują w miánującym spadku, ták i we wszystkich spadkách tęż záchowują terminácyą, w żadnym się spadku nie odmieniájąc.
Albo w niektorych tylko Casusách (spadkách) A teć znowu są, álbo. μονόπτωτα [monóptōta]: semel cadentia, jáko despicatui, natu, rogatu. δίπτωτα [díptōta], bis cadentia: fors, fortè: suppetiae, suppetias. τρίπτωτα [tríptōta], ter cadentia. Vis, vim, vi dica, dicam, dicas. τετράπτωτα [tetráptōta], quater cadentia. situs, situm, situ. Pl. situs Pleśń, plugástwo. Πολύπτωτα [polýptōta] pluries cadentia, ktorym tylko ná jednem, álbo niektorych Casusách schodzi. Jáko Gen. Pl. Z os oris i sol. precis, opis, frugis, vicem vice.
Kto zastanowi się nad znaczeniem wyrazów przypadek i spadek (casus) w znaczeniu grammatycznych odmian końcowych w imionach; ten zapewne uzna ich niedorzeczność tym większa: że i co innego oznaczają.
Spadek jest to zmiana zakończenia rzeczownika; n. p. biskup, biskup-a, biskup-owi; p, a, owi są w tym przykładzie spadkami.
Rzeczowniki mają w każdéj liczbie po siedm spadków.
Przypadek czyli spadek jest to zakończenie, jakie istotnik przybiera, dla wyrażenia różnych stosunków jednych istot względem drugich.
Ile jest przypadków? Język polski ma w obu liczbach po siedm spadków, którym od względów, jakie oznaczają, dano szczególne nazwy. a) Mianownik używa się na pytania kto? co? i oznacza istotę, o któréj się coś mówi, w zdaniu zwykle jest podmiotem […]. b) Dopełniacz kładzie się na pytania kogo? czego? czyj? i oznacza istotę, do któréj coś należy, albo od któréj coś pochodzi [...]; albo tę istotę, która chwilowo, częściowo, z pewném ograniczeniem lub przeczeniem doznaje działania [...]. c) Celownik kładzie się na pytania komu? czemu? i oznacza istotę, dla któréj coś się dzieje, która jest celem działania [...]. d) Biernik kładzie się na pytania kogo? co? [...] i oznacza istotę, która będąc w stanie biernym, nie działającym, przyjmuje na siebie działanie innéj istoty [...]. e) Wołacz używa się bez pytań i oznacza istotę, do któréj mówiemy, którą wołamy, wzywamy [...]. Narzędnik używa się na pytania kim? czém? oznacza istotę, będącą narzędziem działania lub stanu, t.j. taką istotę, przy pomocy któréj coś się stało, coś jest [...]. Narzędnik oznacza także istotę, która jest w przejściu z jednego stanu do drugiego w skutku działania podmiotu [...]. g) Miejscownik kładzie się zawsze z przyimkami na pytania: na kim? w kim? po kim? o kim? przy kim? na czém? w czém? o czém? przy czém? i oznacza istotę, kiedy ją uważamy jako miejsce lub czas, w którym lub przy którym, coś się znajduje, coś się dzieje [...]. Ten przypadek używa się tylko z przyimkiem, inne zaś oprócz mianownika i wołacza mogą się używać z przyimkiem lub bez przyimka.