terminów gramatycznych online
spółgłoska niby-miękka
Język: polski
Cytaty
[…] Lecz gdy rz w odmianie wyrazów (o czém najlepiéj porównanie siódmego przypadku piérwszéj formy przekonać nas może) tém jest dla głoski r, czém inne miękkie są dla odpowiadających im twardych; przeto pod względem grammatycznym jako miękkie uważać by się powinno. Ale że rz w polskim języku nigdy nie stoi przed cieńszą samogłoską i, przeto dla dokładniejszego rozróżnienia téj głoski od spółgłosek prawdziwie miękkich, nazwiemy ją niby miękką.
Pozostałe sześć syczących twardych liter: c, cz, dz, dż, dz, ż, które nie mają odpowiadających sobie miękkich spółgłosek, skojarzono z gardłowemi k, g, ch, h; tak, że tamte syczące służą tym cztérem za miękkie. Nazwiemy je zatém z przyczyny wyżéj [...] wyłożonéj, niby miękkiemi.
Z powyższych uwag nad wymawianiem spółgłosek i miękczeniem ich wypadają następujące prawidła. […] 2) Głoska niby miękka rz, traci przed głoskami podniebiennemi swe brzmienie syczące, np. korzec, korca […].
Spółgłoski nasze, podług różnego brzmienia swojego, dzielą się na twarde, niby twarde, miękkie i niby miękkie.
Oprócz zaś spółgłoski niby miękkiéj rz, jest jeszcze [spółgłosek] niby miękkich sześć: ż, sz, dz, dż, c, cz, [...] z których ż środkuje między z i ź; sz środkuje między s i ś; dz, dż, środkują między d i dź; nareszcie c, cz, środkują między t i ć. Wszystkie te siedm spółgłosek miejsce miękkich zastępują, a zowią się [spółgłoski] niby miękkie; bo brzmienia miękkiego nie mają, i nawet same niekiedy podlegają zmiękczeniu.
Mamy spółgłosek twardych dwanaście i tyleż miękkich, niby twardych cztéry, a niby miękkich siedm.
Końcowe lub przedkońcowe spółgłoski twarde i niby twarde zamieniają się na miękkie i niby miękkie sobie odpowiadające.
W powyższych dwóch szeregach [...], nie widzimy [spółgłoski] niby miękkiéj dż, bo ta nie ma odpowiadającéj sobie pomiędzy twardemi i niby twardemi; jednakże uważamy ją za [spółgłoskę] niby miękką, jako podobną brzmieniem do rz, ż, sz, cz, i środkującą między d i dź.
Spółgłoska miękka j, i niby miękka dż nie mają odpowiadających sobie pomiędzy twardemi i niby twardemi.
Spółgłoski d, t, nie miękczą się same, jak w języku rossyjskim, ale się pierwéj zamieniają na [spółgłoski] niby miękkie dz, c.
Spółgłoska niby miękka sz często podlega zmiękczeniu np. nasz nasi, starszy starsi, noszę nosisz.
Spółgłoska niby miękka rz odpowiadająca twardéj r, nigdy się nie miękczy.
Spółgłoski twarde i niby miękkie biorą zawsze po sobie samogłoskę y, np. dobry dobrzy, głosy groszy, wozy włoży, groby, kopy, rowy, szafy, doły, it.d.
Spółgłoski twarde i niby twarde pospolicie zamieniają się na miękkie i niby miękkie, gdy przybiérają bądź przez przybyt, bądź przez zamianę, końcową samogłoskę e np. płot w płocie, cnota w cnocie, bór w borze, góra w górze, ręka w ręce, noga w nodze, mogę może, piekę piecze.
Podobnież spółgłoski ch, g, k, przed przydaném ny zamieniają się na niby miękkie sobie odpowiadające sz, ż, cz, np. śmiech śmieszny, brzeg nadbrzeżny, widok widoczny.