Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

czas przeszły niedoskonały

Język: polski
Geneza: z łac. imperfectum

Cytaty

Lub/1778, s. 77

Czasow mają Rossyjskie słowa dziesięć: ośm od prostych, a dwa od złożonych. Od prostych. 1.) Terazniejszy (Praesens): трясу trzęsę [...] 2.) Przeszły niedoskonały (Praeteritum imperfectum): трясъ trząsł [...] 3.) Przeszły jednokrotny (Praeteritum unicum): тряхнулъ trząsnął [...] 4.) Dawno przeszły pierwszy (Plusquam perfectum primum): тряхивалъ trząsywał [...] 5.) Dawno przeszły wtóry (Plusquam perfectum secundum): бывало трясъ bywało trząsł [...] 6.) Dawno przeszły trzeci (Plusquam perfectum tertium): бывало трясывалъ [...] trząsywał [...] 7.) Przyszły niedoskonały (Futurum imperfectum): буду трасти będę trząsł, стану бросать [...] zacznę ciskać [...] 8.) Przyszły jednokrotny (Futurum unicum): тряхну trząsnę [...] Od złożonych. 9.) Przeszły doskonały (Praeteritum perfectum) na przykł: написалъ napisał, od пишу piszę; 10.) Przyszły doskonały (10. Futurum perfectum): напишу napiszę.

[Временъ имѣютъ Россїйскїе глаголы десять: осмь отъ простыхъ, да два отъ сложенныхъ; отъ простыхъ, 1) настоящее, трясу, глотаю, бросаю, плещу, 2) прошедшее неопредѣленное: трясъ, глоталъ, бросалъ, плескалъ; 3) прошедшее однократное: тряхнулъ, глонулъ, бросилъ, плеснулъ; 4) давно прошедшее первое; тряхивалъ, глатывалъ, брасывалъ, плескивалъ; 5) давно прошедшее второе: бывало трясъ, бывало глоталъ, бросалъ, плескалъ; 6) давно прошедшее третїе: бывало трясывалъ, глатывалъ, брасывалъ, плескивалъ, 7) будущее неопредѣленное: буду трясти; стану глотать, бросать, плескать, 8) будущее однократное; тряхну, глону, брошу, плесну. Отъ сложенныхъ, 9) прошедшее совершенное, напр: написалъ отъ пишу; 10) будущее совершенное: напишу. Łomonosow, 1757, § 263. ]
Lub/1778, s. 78 Definicja

Przeszły niedoskonały czas zamyka w sobie niejakie czynności przedłużenie albo uczęszczenie, i znaczy niekiedy dzieło zupełne: Гомеръ писалъ о гнѣвѣ Ахиллесовѣ, Homer pisał o gniewie Achillesowym. Niekiedy niezupełne: Онъ тогда ко мнѣ пришолъ, какъ я писалъ; On wtedy do mnie przyszedł, kiedy ja pisałem.

[Прошедшее неопредѣленное время заключаетъ въ себѣ нѣкоторое дѣянїя продолженїе или учащенїе, и значитъ иногда дѣло совершенное: Гомеръ писалъ о гнѣвѣ Ахиллесовѣ: иногда несовершенное; он тогда ко мнѣ пришолъ, какъ я писалъ; прошедшее однократное значитъ дѣянїе совершенное однажды [...]. Łomonosow, 1757, § 264.]
Lub/1778, s. 78

Dawno przeszłe czasy zamykają w sobie uczęszczenie albo przedłużenie, jak przeszłe niedoskonałe, i mają znaczenie jedno zastarzałe od drugiego.

[...] давно прошедшїя времена заключаютъ въ себѣ учащенїе или продолженїе, какъ прошедшїя неопредѣленныя, и имѣютъ знаменованїе одно старѣе другаго [...]. Łomonosow, 1757, § 264.]
Lub/1778, s. 86 (86-87)

Przeszłe niedoskonałe czasy kończące się na Ъ, są rodzaiu Męskiego; w Białogłowskim rodzaju, ЛЪ, przemieniaią na ЛА, w trzecim па ЛО, w wielkiej liczbie wszystkich rodzajow na ЛИ: писалъ pisał, ł t писала pisała, писало pisało, писали pisali. § 223. Które litery Л. w przeszłym niedoskonałym Męskiego rodzaju przed Ъ, nie mają, te przyjmują w Białogłowskim, trzecim i w wielkiej liczbie na przykład: [...] челъ czytał, чла czytała , чло czytało, чли czytali.

Lub/1778, s. 94

Na Ю. kończenie mające, z poprzedzającą zgodnobrzmiącą, przemieniają przeszłego niedoskonałego АЛЪ. na ЫВАЛЪ. [...] Na ЖУ, ЧУ, ШУ, kończące się рrzemieniają swego przeszłego АЛЪ. na ЫВАЛЪ. albo ИВАЛЪ. na przykład: вяжу wiążę, вязалъ wiązał, вязывалъ wiązywał.

Lub/1778, s. 127

Czyno-ucześnictwa: Gerundia. [...] Przeszły Niedoskon: ВертѢвъ, вертѢвши wierciawszy.

[Дѣепричастїя. Настоящее. Вертя, вертючи. Прошедшее неопредѣленное. Вертѣвъ, вертѣвши. Прошедшее однократное. Вернувъ, вернувши. Łomonosow, 1757, § 393.]
Lub/1778, s. 133

Przesz: Niedoskonały. Показывавшій, ten co pokazywał.

Lub/1778, s. 147

Kończąc przepisy o Słowach, nie godzi się nie upomnieć o niejakiej szczegulniejszej własności prostego Rossyjskiego języka, wyrażającej prędkie czynności, które pochodzą od [czasów] przeszłych niedoskonałych: od глядѢевъ patrzał, глядь zyrk. [...] Wszystkie te jednosylabne słów pochodzenie mają.

[§ 422. Окончевая пра́вила о глаголахъ, нельзя не упомянуть о нѣкоторомъ особливомъ сво́йствѣ простаго Россїйскаго языка, изображающемъ скорыя дѣйствїя, которыя производятся отъ прошедшихъ неопредѣленныхъ: отъ глядѣлъ, глядь; отъ брякалъ, брякъ; отъ хваталъ, хвать; отъ совалъ, совъ; отъ пыхалъ, пыхъ. Всѣ сїи односложенныя глаголовъ произведенїя имѣютъ 1) силу дѣепричастїя: глядь на меня, молвилъ: то есть, взлгянувъ на меня вдругъ, молвилъ. 2) и наклоненїе изъявительное значатъ: хвать его за руку: т.-е., вдругъ хватилъ его за руку. Łomonosow, 1757, § 422.]
Don/1795, s. [21]

Tempora sunt quinque, czasow jest [p]ięć, Praesens, Teraźniejszy, Praeteritum im[p]erfectum, Przeszły niedoskonały, Praeteritum [p]erfectum, przeszły doskonały, Praeteritum [p]lus quam perfectum, Przeszły więcy niż dosko[n]ały, Futurum i przyszły.