terminów gramatycznych online
składnia dział gramatyki
Geneza: kalka; łac. syntaxis, z grec. sýntaxis
Składnia (syntaktyka). W tradycji gramatycznej obok morfologii dział gramatyki, którego przedmiot stanowiło łączenie się wyrazów w zdaniu [...]. Współcześnie przez składnię rozumie się teorię, która formułuje reguły tworzenia wyrażeń złożonych z wyrażeń prostych o funkcji ekstratekstualnej (semantycznej).
Cytaty
Dziedzina tedy sama, na któréj się spotykają Filologijá i Lingwistyka, dá się podzielić na dwie części, z których jedna więcéj náleży do jednéj, drugá więcéj do drugiéj umiejętności. I tak ów dział Gramatyki, który má swoje źródło w saméj przyrodzie człowieka i uchylá się cáłkiem spod wpływu jego woli, to jest Piérwoskładniá (Formenlehre), náleży cáłkiem do Lingwistyki; Składniá zaś, jako zawisłá już więcéj od myśleniá i woli pojedyńczego, przechylá się téż więcéj na stronę Filologiji. Do ostatniéj náleży cáłkiem styl, to jest sposób pisaniá, zawisły od dowolnego kierunku woli człowieka.
[...] Naukę zaś, wyjáśniającą prawidła składaniá wyrazów s piérwiástków za pomocą nágłosów i pogłosów i końcówek nazywámy piérwoskładnią, jidąc za analogiją składni, którym to wyrazem kś. Kopczyński nazwáł naukę wyjáśniającą prawidła składaniá zdáń z wyrazów; albowiem kto chce składać z wyrazów zdania będące obrazem myśli, musi mieć piérwéj już urobione wyrazy, będące obrazem pojęć i jich wzajemnego stosunku do siebie. Piérwoskładnią dzielą Niemcy na słowotwórstwo (Wortbildungslehre), podające prawidła urábianiá temátów, tak jimionowych, jako i słownych, i na naukę skłanianiá (declinatio) i spajaniá (conjugatio), w skutek czego powstają także s piérwiástków i temátów wyrazy za pomocą końcówek, oznaczających zarazem stosunki pojęć do siebie [...].
Przymiotnik oznaczá przymiot, włásność jakiéjkolwiek jistoty, lub materyją, s któréj rzecz się skłádá [...]; lub też náleżenie jednéj rzeczy do drugiéj [...]. Użycie przymiotnika w języku jest dwojakie. Używá się bowiem już jako orzeczenie (praedicatum) podmiotu (subjectum) zdaniá; i tak w zdaniach: Bóg jest vsehmocny, złoɣek jest ułomny [...], rzeczownik Bóg, złoɣek [...] są podmiotami zdaniá, którym przywłászczá się pewien przymiot lub włásność oznaczoną przymiotnikami vsehmocny, ułomny [...] za pośrednictwem słowa jest, które w takim razie nazywają gramatycy i logicy łącznikiem (copula), to jest wyrazem łączącym podmiot z orzeczeniem czyli praedikatem, który tu jest oznaczony przymiotnikami [...]. Drugie użycie w mowie przymiotnika odbywá się wtedy, kiedy w myśli naszéj przymiot lub własność jaká stanowi jednę nierozerwaną całość z rzeczownikiem oznaczającym jakąkolwiek jistotę [...]. W powyższych przymiotniki vsehmocny, ułomny, dobry nazywają gramatycy z grecka epitetami, to jest przydáwkami lub przekłádkami. To wyjaśnienie, ściśle rzecz biorąc, náleży włáściwie do Składni (Syntaxis), lecz położyliśmy je tutáj dlá lepszego zrozumieniá budowy przymiotników. Są one piérwotne, pochodne, pojedyncze lub złożone; lecz tymczasem nie o to nám chodzi, tylko o to czy przymiotnik jest opatrzony na końcu pojimkiem, lub używá się w języku naszym bez niego [...].
Nauka o zdaniu
(SKŁADNIA).