terminów gramatycznych online
imiesłów
Participium (imiesłów). Niefinitywna (nieosobowa) forma czasownika będąca syntaktycznym derywatem regularnie tworzonym od form osobowych.
Cytaty
Główne warunki Szykowania wyrazów są: aby przymiotniki, imiesłowy, zaimki, słowa, nie zbyt odległe były od swoich rzeczowników [...]; nareszcie, aby wyrazy rządzone od rządzących, słowa od spójników, imiona rzeczowne od przyimków i t.p. nie były zbyt oddalone.
Imiesłowy służą do krótszego, jaśniejszego i ozdobniejszego wyrażenia myśli naszych, bez nich bowiem, musielibyśmy opisywać wyrażenie wielu wyrazami, przez co straciłoby nasze wysłowienie na krótkości, jasności i ozdobie.
Imięsłów, czyli imię słowno-przymiotne, albo krócéj przymiotnik słowny, jest częścią imię, częścią słowo; gdyż ma zakończenie i odmiany imienia przymiotnego, a znaczenie, czasy i rząd słowa, np. człowiek pracujący, koń rżący i t. d.
Imięsłów ma to samo znaczenie co i słowo, to jest: znaczy on sąd czyli zdanie o tym rzeczowniku, do którego należy i nie różni się od słowa jak tylko zakończeniem i sposobem odmiany, np. jestem drzymiący, piszący, wołany, proszony i t. d.; zamiast: drzymię, piszę, wołają mię, proszą mię i t. d. Że imięsłów ma znaczenie słowa, a zakończenie i odmiany imienia przymiotnego, dlatego téż sowie się imięsłowem, jest on więc, częścią imię, częścią słowo.
Że imięsłów ma znaczenie tego słowa, od którego pochodzi, przeto téż imięsłowy tak, jak słowa są rozmaite, mianowicie: czynne, bierne, nijakie, niedokonane i t. d.
Że imięsłów jest częścią imię częścią słowo, dlatego téż podlega dwojakiéj odmianie; jako imię przymiotne odmienia się przez rodzaje, liczby, przypadki, a częstokroć i przez stopnie, np. uczony, a, e; uczeni, uczone; uczonego, uczonéj; uczony, uczeńszy, najuczeńszy i t. d.; a jako słowo odmienia się przez czasy [...]; albo właściwiéj mówiąc: jest on podług rozmaitości czasów rozmaity, np. czasu teraźniejszego: piszący, a, e; czasu przeszłego: pisany, a, e; czasu przyszłego: mający, a, e, pisać; i t. d.
Imięsłowy polskie są dwojakie: zwyczajne czyli odmienne, albo raczéj przymiotne, np. pragnący, a, e; upragniony, a, e i t. d.; i osobliwe czyli nieodmienne, albo raczéj przysłówkowe, np. pragnąc, zapragnąwszy i t. d.
Wszystkich imięsłowów w języku polskim zwyczajnych i osobliwych dokonanych i niedokonanych, czynnych i biernych pojedynczych i złożonych razem wziętych jest: dwadzieścia dwa.
Wyraz imiesłów powinien był właściwie być nadanym temu rzeczownikowi słownemu, bo jest naczelném imieniem wyrobioném ze słowa. Grammatyki, przyjąwszy imiesłów, przymiotnik za część mowy osobną, uszanowały go zanadto, robiąc wyraźną krzywdę istnosprawowi przez pominięcie go zupełne, jakoby nie istniał.
Imiesłów, wyraz gładko wymawiający się miłego brzmienia z upadkiem imienia i słowa utrzymać się nie może. Sprawmiotnik, jest jakoby przymiotnik ze sprawomianu wyrobiony, —zestawienie może na początek nie gładko brzmiące, ale z upływem czasu utrze się do słuchu.
[...] Wyrazy hortatus, napomɳáł, napoⴅináł są jimiesłowami, wyrazy zaś napoⴅinać, ermahnen są rzeczownikiem słównym, który nazywámy po staremu trybem bezokolicznym, prof. Małecki wyrazem bezokolicznym. Spółgłoskę m [...], jako téż formę słówną będę nazywámy słowem posiłkowym, prócz którego posługuje się także język nasz słowem mám, jako słowem posiłkowym.
[...] Jimiesłów bierny bez pojimka s końcówką rodzaju nijakiego o jest w dzisiejszéj polszczyznie jedyną formą tak zwanego w łacinie słowa składającego (verbum deponens), to jest pozbywającego się znaczeniá biernego i przybierającego znaczenie czynne słowa nieosobistego na wzór łacińskich jimiesłowów [...].
§ 257. Imiesłowy. Do form konjugacyjnych w języku polskim, podobnie jak w innych indoeuropejskich, zaliczamy nadto szereg przymiotników słownych, stanowiących odrębną kategorję, zwaną imiesłowami.
ą [...] w koniugacji: w osobie 3. l. m. wszelkich słów (czasowników), a więc: niosą, biorą, piszą, słuchają itd. oraz w imiesł. r. m. czynnych przeszłych; żął, ciął, ciągnął itd., w imiesł. teraźniejszych wszelkich czasowników: będąc, nosząc, mając itd., w imiesł. czynnym zaprzeszłym nieodm.; zażywszy, wziąwszy i w imiesł. czynnym ter. będąc, będący a e.
y w końcówkach przymiotników, zaimków, liczebników i imiesłowów VI. i VII. przyp. l. p. (Zjazd Rej.): dobrym czynem, dobrym dziełem [...].