terminów gramatycznych online
przyimek
Przyimek jest funkcjonalnie niesamodzielną częścią mowy, tworzącą jednostki składniowe w połączeniu z grupą imienną. Jego funkcja składniowa jest podobna do funkcji końcówek fleksyjnych przypadków zależnych: jest jednym z wykładników związków składniowych między częściami wypowiedzenia. [...].
Cytaty
Po takiém wielkiém odkryciu jeszcze człowiek uważał położenie przedmiotów jednych względem drugich, stosunek bytności w czasie i przestrzeni np. rzeka płynie blisko góry, [...] wczora była pogoda, dziś deszcz, nieprzyjaciel napadł na nieprzyjaciela podczas snu itp. I tu pokazał się człowiek prawdziwym mędrcem, istotą ducha wyższego, bo stworzył wyrazy oderwanych pojęć od przedmiotów, stworzył wyrazy w grammatyce znane pod nazwą przysłówków i przyimków.
Z tych wszystkich części mowy wykrzyknik, przyimek i spójnik nazywają się w naszym języku nieodmiennemi, reszta zaś odmiennemi, ponieważ stosownie do względów myśli końcowym odmianom podlegają.
Przyimki wielką posługę robią dla zrozumiałości mowy: bo wyrażają stosunek jednego przedmiotu do drugiego, ich położenie, dążenie i działanie wzajemne np. Jan jest lepszy od Piotra.
Przyimki są to wyrazy pomagające przypadkom rzeczownika do wyrażenia brakujących im względów, albo w złożonych wyrazach do nadania pewnych odcieni lub różnic w znaczeniu. Przyimki wyrażają stosunek, w jakim jaka rzecz względem innych rzeczy, albo względem jakiej czynności zostaje, jak np. przyimki u, na, pod, przed, około same przez się nic nie znaczą, lecz gdy powiem: u ojca, pod stołem, około szkoły, przed domem, przyimki te pewne znaczenie przybrały.
Powtóre, używamy ich, aby oznaczyć stosunek w jakim rzecz jaka zostaje względem innej rzeczy lub względem jakiej czynności, i dlatego kładziemy je przed rzeczownikiem, lub jakiemkolwiek innem rzeczownie użytem imieniem, od czego otrzymały nazwę przyimków, np. książka na stole, kamień na polu, chmura nad ziemią, przed rokiem, od jutra.
Uwaga. I tu dla ułatwienia i lepszego zrozumienia, można dodawać słowa, a do przyp. drugiego przyimki.
Uwaga. Podane przyimki przy trybie bezokolicznym, służą do formowania słów dokonanych i takichże imiesłowów.
Przyimek jest część mowy nieodmienna, która kładzie się przy imieniu, zaimku lub imiesłowie, i służy do określenia jego względów, jakie samemi przypadkami, nie dadzą się oznaczyć.
Pyt. A któreż są nie odmiennemi [częściami mowy]?
Odp. Następne: Przyjimki, że najczęściej kładą się przy jimionach, lub odnoszą się do nich.
2re Przysłówki, że przy słowach kładą się zwykle, lub przymiotnikach słowowych.
3cie Spójniki, spajające czyli łączące zdania i okresy, i czasem rozłączające takowe.
4te Wykrzykniki, że się wykrzykuje w strachu nagłym gniewie, radości, lub biedzie nagłej i t. d.
Przyjimki należy stanowczo odróżniać od przysłówków, i nie mieszać w użyciu jich znaczenia. Jak przysłówki nieodstępnemi są od słów, wszędzie przed słowami się piszą; tak przyjimki nieodstępnemi są przed jimionami, to jest: rzeczownikami żywotnemi i nieżywotnemi, jakiekolwiek one noszą jimiona nazwiska lub nazwy, do wszystkich rodzajów, rzeczy i stanów też same służą.
Mamy główne przyjimki najprzód z pojedyńczych głosek i głosówek powstałe, jako to: w, we, za, ze, z, s, po. Powtóre z dłuższych głosówek; Po trzecie ze słów posiłkowych dobrane Przykład z pojedyńczych: w domu, we, mnie, ze, mną, z domu, z tobą po tobie. Z dłuższych głosówek: Bez, np. bez chleba, bez soli, bez wody, bez ognia żyć nie można.
Przyjimek ten przyciskowo mocny ze, z, wykazuje różnicę z powolno syczącym słabszym s; gdzie się używa pierwszy ze i z, tam nie tylko są mocnemi wszystkie samogłoski, ale też i owe współgłoski; a przeciwnie słabszemi są przed któremi s się używa.
Wyrazy: do, bez, nad, oznaczają różne stosunki zachodzące już to między osobami lub rzeczami, już to między czynnością a osobą lub rzeczą; że zaś stoją zawsze przy imieniu (...do pracy, ...bez duszy, ...nad dziecięciem), nazywamy je przeto przyimkami (=przy-imię).