terminów gramatycznych online
przyimek
Przyimek jest funkcjonalnie niesamodzielną częścią mowy, tworzącą jednostki składniowe w połączeniu z grupą imienną. Jego funkcja składniowa jest podobna do funkcji końcówek fleksyjnych przypadków zależnych: jest jednym z wykładników związków składniowych między częściami wypowiedzenia. [...].
Cytaty
Główne warunki Szykowania wyrazów są: aby przymiotniki, imiesłowy, zaimki, słowa, nie zbyt odległe były od swoich rzeczowników [...]; nareszcie, aby wyrazy rządzone od rządzących, słowa od spójników, imiona rzeczowne od przyimków i t.p. nie były zbyt oddalone.
Przyimek tak nazwany, że się kładzie przy imieniu dopomagając mu do wyrażenia różnych okoliczności, których ono ani swoją końcówką, ani odmianą przez przypadki wyrazić nie może: wynagradza zatem brak przypadków wyrażających rozmaite względy.
Przyimek znaczy jakiś wzgląd, którego przez samę Rzeczownika odmianę wyrazić nie można; np. na stole, pod stołem, przed stołem.
Przyimki wyrażają stosunki, w jakich się przedmioty względem siebie znajdują, a służą przeto do uzupełnienia przypadkowań; np. Uczeń chodzi do szkoły.
Przyimki są tak nazywane, że się pospolicie kładą przy imieniu lub zaimku, oznaczając względy między osobami, rzeczami i wyobrażeniami.
Uważać należy przyimki w znaczeniu właściwém i przenośném. Używane pierwiastkowo w znaczeniu tylko właściwém np. my hand is on the table, moja ręka jest na stole, Edinburgh is near the sea, Edynburg jest blisko morza, i t. d. użyte późniéj zostały do wyrażania wszelkich względów jakie między wyobrażeniami zachodzić mogą, a zatém i tych, które my wyrażamy przez odmienne w każdym przypadku zakończenie rzeczowników. Stąd idzie że każdy niemal z angielskich przyimków rozmaicie się na polskie tłumaczy, jużto przez przypadki, jużto przez kilka odpowiadających mu przyimków.
O nágłosach (Praefixa). Posługę nágłosów odbywają w językach jafeckiéj rodziny pospolicie tak zwane przyjimki, s których jedne kładą się także osobno przed pewnemi skłonnikami i nazywają się rozłącznemi, a takiemi są: bez, do, ku, nad, na, o, pre, po, prez, pod, pred, pri, prećiv, s, z, u, v; złączne zas przyjimki, t. j. takie, które nigdy się osobno w naszym języku nie używają, tylko jako nágłosy, są następujące: pa, pra, pro, pre, vy, vz, sq, su; oprócz tego przysłówek ɳe i u privativum.
W § 92 mówiliśmy o nágłosach wchodzących w skłád wyrazów złożonych, które po większéj części są przyjimkami; obecnie zaś rozwáżym rzeczowniki złożone, w których miejsce nágłosów zajmują piérwiástki i piérwotniki z jinnych części mowy, i jak takowe skłádają się ze sobą. 1. Niektóre s tych złożonych łączą się ze sobą bez spójki jako liczebniki: pół, np. półrólɳik [...], s których niektóre przyjmują pogłos k, jako to: półpanek [...]; albo téż przybiérają końcówkę e powstałą s kontrakcyji zakończeniá ije, a takie określają środek miejsca lub czasu przez piérwotnik oznaczonego [...].
[...] Prijimƙi, któresmy juz poznali jako nágłosy vɦođące y skłád ɍezovɳikóv, pɍiⴅotɳikóy i słóv, dlá tego tak sę nazyyąją. jiz sę kładą pri jiⴅonaɦ tak ɍezovnyɦ, jak pɍiⴅotnyɦ, dopomágając jim do vyrazeɳá vzględóv i stosunkóv, do któryɦ oznazeɳá ɳe vystarzają koɳcóvki skłonɳikove.
Przyimek jest to wyraz nie używany oddzielnie, ale odnoszący się do istotnika, i dopomaga mu do wyrażenia pewnych względów myśli, których samemi przypadkami oddać nie można.
Przyimki są to wyrazy pomagające przypadkom rzeczownika do wyrażenia brakujących im względów, albo w złożonych wyrazach do nadania pewnych odcieni lub różnic w znaczeniu. Przyimki wyrażają stosunek, w jakim jaka rzecz względem innych rzeczy, albo względem jakiej czynności zostaje, jak np. przyimki u, na, pod, przed, około same przez się nic nie znaczą, lecz gdy powiem: u ojca, pod stołem, około szkoły, przed domem, przyimki te pewne znaczenie przybrały.
Powtóre, używamy ich, aby oznaczyć stosunek w jakim rzecz jaka zostaje względem innej rzeczy lub względem jakiej czynności, i dlatego kładziemy je przed rzeczownikiem, lub jakiemkolwiek innem rzeczownie użytem imieniem, od czego otrzymały nazwę przyimków, np. książka na stole, kamień na polu, chmura nad ziemią, przed rokiem, od jutra.
★Przyimki, wyrazy określające stosunki między wyrazami samodzielnemi.
II. Wyrazy jako całości ze względu na znaczenie (części mowy): A. Wyrazy ★samodzielne: 1. imiona (nomina): a) ★rzeczownik (substantivum), b) ★przymiotnik (adiectivum), c) ★liczebnik (numerale); [...] B. Wyrazy ★niesamodzielne: 1) ★przyimek (praepositio); 2) ★spójnik (coniunctio); 3) ★wyrazki, ★partykuły.