terminów gramatycznych online
wzgląd
Język: polski
- Części mowy nieodmienne: Malecz/1882
- Części mowy odmienne: Malecz/1882
- Część II. O Imieniu: Mucz/1825
- Część II. O Słowie: Mucz/1825
- Część II. O częściach mowy w ogólności: Jak/1823
- Część V. O pisowni: Jak/1823
- Mownia: Morz/1857
- Wstęp: Jak/1823
Cytaty
Odnoszenie się jednych rzeczy do drugich i ztąd wynikający związek pomiędzy niémi nazwaliśmy względem.
Mamy więc cztéry odmiany w jedném Imieniu, które prawdziwemi są przypadkami: zamykają bowiem cztéry względy. Jakiemi są 2gi przypadek, posiadający który wydaje wzgląd ten, że rzecz jaka posiada drugą; przeciwny temu wzgląd zawiera się w 4tym: (podległym) przezeń bowiem maluje się wzgląd ten, że rzecz jedna podlega działaniu drugiej. Jak 2go z 4tym tak 3ci z 6tym są przeciwne sobie: ten bowiem wyraża przyczynę lub sposob, którym się co działa (działający); tamten, cel dla którego się co działa, lub skutek działania (obierający czyli biorący). Przypadek 7my (przyimkowy), że sam przez się nie wydaje względu, ale z przyimkami tylko, o, na, przy, po, w. [...] Przypadek 1szy (mianujący) zamyka tylko samo nazwisko rzeczy która się do żadnej innej nie odnosi. Piąty (wołający) takoż względu nie wyraża, ale tylko rzecz która w nas budzi uczucie jakie.
Związek który wynika z uwagi na położenie rzeczy między sobą wzajemnie, czyli na stosunek jaki nawzajem mają do siebie, nazywamy względem : np. kiedy jedna rzecz jest przyczyną albo skutkiem drugiej [...]powiadamy że rzeczy takowe są w związku z sobą pod różnemi względami, jakoto: przyczyny, skutku, blizkości, przeciwności, wysokości, spodu, i t.d.
Zdania nieskończone czyli niezupełne są jedne nazwane wspólne, to jest składające się wspólnie na jednę myśl złożoną: inne są rozwijające to jest które do jednej którejkolwiek części zdania przedniejszego odnoszą się pod tym względem, że przydają okoliczność jaką która objaśnia lub rozszerza czyli rozwija bądź Rzecz bądź Przymiot.
Przypadek, jest zakończenie imienia podług przypadającego względu myśli. Przypada bowiem w mowie jedném imieniem wyrażać różne względy, czyli odpowiadać na różne pytania, toć imie to musi mieć na wydanie różnych względów, różne w końcowéj zgłosce odmiany czyli odmienne zakończenie, przypadkami zwane. Te względy ściągnąć się mogą do siedmiu pytań: 1) Kto? co? jaki? 2) Kogo? czyj? czego? jakiego? 3) Komu? czemu? jakiemu? 4) Kogo? co? jakiego? jakie? 5) Wołając na kogo, na co, na jakiego. 6) Kim? czém? jakim? jakiém? 7) Z przyimkiem w, z, czyli na pytanie gdzie?
Przez przypadkowanie imion rzeczownych rozumiémy odmiany ich zakończenia na wyrażenie liczby i przypadków. Każdy bowiem przypadek odmiennem zakończeniem wyraża wzgląd jednéj i wielu rzeczy. Mamy tedy siedm przypadków w pojedyńczéj i tyleż w mnogiéj liczbie. Przez rodzaje niewiele imion rzeczownych odmienia się [...], gdyż większa część prawie ma jeden tylko już męski, już żeński, już nijaki; lecz przypadkowanie jednakie jest prawie w tych wszystkich, które są tegoż samego rodzaju [...].
Jeżeli do wszystkich osób, czasów, i trybów, słowa posiłkowego mieć, tryb bezokoliczny być, lub innego jakiego przedniejszego słowa […] dodamy, uformujemy tym sposobem czasowanie omowne, tak nazwane dlatego, że nie mogąc jedné, słowem wyrazić względów, przez nie oznaczyć się mających, kilku wyrazów do tego używamy, czyli kilku słowami opisujemy tj. omawiamy.
Piérwsze pojęcie Liczba – piérwszy wzgląd mowy Iloskaz.
A kiedy głębiéj rozpatrzył się w sprawach, przekonywał się, iż i ony mają swe właściwości oraz przymioty, różną moc, stopień i stanowisko, — a znacząc te względy, dawał im osobne nazwy, aby sprawomianom szły w pomoc na dokładniejsze spraw oznaczenie, gdy zajdzie pytanie: ogółowo czy poszczególnie, wewnętrznie lub zewnętrznie, mocno lub słabo, czynnie lub biernie, skuteczność swą wywierają. I to jest czwarta doba w mowie, a dane nazwisko jest dosprawianem, (adverbium).
Spójniki więc nie mają treści wewnętrznéj, nie wyrażają rzeczywistego przedmiotu, są tylko wiązadłem przedmiotów, bądź pojedynczemi częściami mowy, bądź zdaniami i okresami objętych, — które stawiając swém pośrednictwem w rozmaite położenia, służą do obrazowania pewnych względów, jakie ich usłudze przyznaje mowa.Względy takowe, a z niemi gromady spójników są następujące: 1. Wzgląd łączności […].
Przypadkowanie rzeczowników, jest to oznaczenie rozmaitych względów i stosunków pomiędzy wyrazami.
Przyimek jest część mowy nieodmienna, która kładzie się przy imieniu, zaimku lub imiesłowie, i służy do określenia jego względów, jakie samemi przypadkami, nie dadzą się oznaczyć.