klasa V

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• ŁośFl/1923

Między klasami I— IV a V zachodziła a poczęści i teraz jeszcze zachodzi wielka różnica, że os. 1 sg. praes. w kl. I—IV kończyła się w prasł. na -ǫ, czemu odpowiada polskie -ę, a w kl. V na -mь polskie -m. Otóż w kl. III zaszła ta zmiana, że część czasowników pod wpływem analogji do czasowników kl. V zmieniła formę 1 os. l. p. na -m: znam, działam, umiem i tylko w najdawniejszych zabytkach zachowały się formy pierwotne na -aję, -ajesz, -aje, -eję, -ejesz, -eje i t. d. Prócz tego zaszły inne, mniejsze zresztą, przesunięcia czasowników z jednej klasy do innej.

Tak podzielił Leskien w swych podręcznikach gramatyki starosłowiańskiej (Handbuch i Grammatik) czasowniki starosłowiańskie, co da się zastosować i do systemu prapolskiego. U niego klas czyli konjugacyj jest pięć z poddziałami. [Koniugacja] I. Temat czasu teraźniejszego z przyrostkiem -o-, -e- [...]. A. Temat bezokolicznika równa się rdzeniowi [...]. B. Temat bezokolicznika z przyrostkiem -a-[...]. II. Temat czasu teraźniejszego z przyrostkiem -no-, -ne- [...]. A. Temat bezokolicznika na -ną [...]. B. Temat bezokolicznika równy rdzeniowi [...]. [Koniugacja] III. Temat czasu teraźniejszego z przyrostkiem [-jo-], -je- [...]. 1. Przyrostek dodaje się do rdzenia [...]. A. Temat bezokolicznika równa się rdzeniowi [...]. B. Temat bezokolicznika z przyrostkiem -a [...]. 2. Przyrostek [-jo-], -je- dodaje się do tematu z przyrostkiem w czasownikach pochodnych, mianowicie: A. do tematów na -a- lub -ě-, od których też się tworzy bezokolicznik [...]. B. do tematów na -u- (przed spółgł.), -ov- (przed samogł.), od których się tworzy bezokolicznik przez przybranie jeszcze do tematu przyrostka -a [...]. [Koniugacja] IV. Temat czasu teraźniejszego z przyrostkiem -i- (przed spółgł.), -j- (przed samogł.) [...]. A. Temat bezokolicznika także na -i- [...]. B. Temat bezokolicznika na -ě- [...]. C. Temat bezokolicznika na -a-, w jedynem słowie [...]. [Klasa] V. Czas teraźniejszy bez żadnego przyrostka tworzy się od rdzenia [...].

Wreszcie pewna część czasowników, dawniej zakończonych w 1. os. l. p. na -aję, -eję, teraz się kończy na -am, -em, upodobniwszy się tym sposobem do czasowników klasy V, które też i pewne inne formy upodobniły do innych konjugacyj np. 2 os. 1. p. dasz, wiesz, 3 da, wie i t. d.