imiesłów na -ł

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kr/1897
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Łoś II/1925
• Łoś III/1927

Imiesłów na ł, ła, ło w połączeniu z formami czasu teraźniejszego słowa być, t. j. jeśm, jeś, jest [...], tworzył w dawnej polszczyźnie wyrażenia opisowe dla oddania czasu przeszłego wszelkich słów (np. niósł jeśm , niósł jeś,...), z których powstał dzisiejszy czas przeszły: niosłem, niosłeś, i t. d.

W 1. os. czasu przeszłego — poza Kaszubami, gdzie spåt i ̯em, i prócz pogranicznej z Rusinami gwary bielskiej, gdzie buł i ̯em — są dwa typy form, mianowicie imiesłów na -ł -ła -ło -li -ły z zaimkiem osobowym lub z resztką słowa posiłkowego, nieraz istniejące równorzędnie i różnie kombinowane; między liczbą pojedynczą a mnogą zachodzi pewien paralelizm.

[...] imiesłów na -ły też nie ma znaczenia przechodniego.

Z czasem znów objawia się wpływ imiesłowów na -ł i stąd forma: wszedłwszy r. 1476 Stppp. II nr. 4177 [...].

Formy opisowe (periphrastica). — Czas przeszły. § 89. Tworzy się przez połączenie imiesłowu na -ł z czasownikiem jeśm; ta formacja znana jest wszystkim językom słowiańskim nie wyłączając starosłowiańskiego. Na gruncie polskim w KŚw. występują w 1. i 2 os. liczb wszystkich tylko pierwotne formy: przysiągł jeśm, jeście nie uczynili, jeście wzdawali.

We wszystkich językach słowiańskich jest znikoma ilość [rzeczowników odimiennych], takich zaś, które mogłyby — jak sądzi Vondrák — być utworzone z imiesłowu na -ł, między polskiemi prawie niema: lękliwy, brzydliwy, zjadliwy [...].

§ 519. Czasownik jeśm we wszystkich osobach i liczbach używa się w dwu funkcjach syntaktycznych: jako orzeczenie, na które pada akcent i jako spójka, która może być enklityką przy orzeczniku rzeczownikowym lub przymiotnikowym, a zawsze jest enklityką przy imiesłowie na -ł, z którym razem tworzy czas przeszły złożony.