terminów gramatycznych online
przypadek pierwszy fleksja, = mianownik
Przypadek gramatyczny, który prymarnie występuje w funkcji podmiotu, sekundarnie także w innych funkcjach (orzecznika, apozycji)
Cytaty
I. Przypadek.
Trzy są główniejsze powody, dla których się kładzie.
- Rzeczowniki kładą się w przypadku 1ym, na pytanie: kto? co? przymiotniki, na pytanie: jaki? a, e, np. kto to był? odp. człowiek; jaki? odp. biały i t. p.
W tych dwóch wiérszach z pieśni IV sztuki Rymotwórczéj Dmochowskiego nie tak pięknie i pełno by się wydał 1szy jak 6sty przyp.
Piérwszy przypadek istotnika, odpowiedni jemu samemu, to jest istotnikowi, jako naczelnéj części mowy, objaśnia pytanie: kto? co? — można by go nazwać mianownikiem, albo przypadkiem mianującym, ale najwłaściwiéj będzie tak ten przypadek, jako i następne naznaczyć mianem, w którego brzmieniu odbije się pytanie, na które ma odpowiadać, — a tak będzie ten piérwszy ktocomienny, (nominativus), np. człowiek.
W wieloskazie przypadek lszy w istotnikach żywotnych ludzkich przybiera zwykłą końcówkę owie.
Przypatrując się rozwojowi odmian tego oddziału dosprawianów odmiennych, dojrzeć można w większéj części, bo wiele jest ułomnych, trzy przypadki połączone, jak u istotników, piąty, zawsze ze stosunnikiem. Piérwszy [przypadek] odpowiada przypadkowi mianującemu istotników; jest ten, w którym utworzony zostaje sprawomian piérwotnie na użytek mowie, jest to przypadek dany albo postanowiony (positivus), np.: wysoko, niemiecko.
Przypadek piérwszy ktocomienny .... Przypadek piérwszy deklinacji, (nominativus).
Przypadek 1-szy mianuje bezwzględnie osobę lub rzecz, i odpowiada na pytanie kto? co?.
Różnica, poznaje się prawideł, z przypadków trzech głównych! t. j. pierwszego i siódmego liczby pojedyńczej i pierwszego liczby mnogiej, inne zaś przypadki są podrzędnemi, uważać pilnie na to trzeba.
Wszystkie się kończą jednakowo w liczbie pojedynczej i mnogiej pierwszy przypadek na sci, ci.
W ogóle można w pierwszym przypadku pisać, jeżeli nie używa się wcale w zdaniach słowa posiłkowego Np. Dobry pan, dobra pani, dobry sługa [...].
Całkowita deklinacya rzeczownika ojciec tak się nam przedstawi:
W liczbie pojedyńczéj:
Przypadek 1: (kto?) ojciec
„ 2: (czyj) ojca
„ 3: (komu) ojcu [...].
I-szy |Przypadek nazywa się: | Mianownik
Tak więc źródłosłów stanowi zarazem pierwszy przypadek rzeczowników téj odmiany.
We wzorcu 2-gim kończy się Biernik już to na: -ę w rzeczownikach na: a, jak: (kani-a) — kani-ę (cieśl-a) — cieślę; już to na: -ą w rzeczownikach zakończonych w I-szym przypadku na: i.
Rzeczownik złożony z przymiotnika stojącego w I-szym przypadku i z rzeczownika, odmienia się w obu częściach składowych wedle właściwych im prawideł; np. I i IV przyp. Krasnystaw (miasto w Lubelskiem), ma: II p. Krasnego|stawu, III p. Krasnemu|stawowi, V p. Krasny|stawie! VI p. Krasnym|stawem, VII p. w Krasnym|stawie.
Przypadek I-szy obu liczb zastępuje się tu formami zaimka wskazującego.
Nawet formy nieosobowe: chciano, mówiono, zabito, nie są czém inném, jak starodawnym przypadkiem I-ym na rodzaj nijaki, od dawnego imiesłowu: chcian, mówion, zabił.
Przypadek 1-szy przyimków niema; na prz.: João Jan, Christo Chrystus, a casa dom, as casas domy.
§ 27. Przypadków mamy w języku polskim siedm, jako to:
Przypadek I na pytanie kto? co?
[Przypadek] II [na pytanie] kogo ? c z y j? -a? -e? czego?
§ 36. W I-ym przypadku licz. mnogiej mówimy: ci aniołowie lub anieli; owi chłopi, tamci panowie, sami goście, ci kupcy, chłopcy; te konie, owe chłopy, owe Włochy, tamte pany, same doktory.