terminów gramatycznych online
końcówka morfem gramatyczny
Końcówka. Morfem fleksyjny występujący jako ostatni w ciągu morfemów składających się na formę fleksyjną i podlegający wymianie w deklinacji lub koniugacji.
Cytaty
Końcówka jest cecha z wygłosem lub sam wygłos, np. stworzycielowi. Trzon z końcówką stanowią całkowite słowo. .... stworzycielowi.
Cecha k w końcówkach: ek, ka, ko, np. w I. stopniu: chwil(-a)-ka chłop-ek.
Wyrobiliśmy końcówkę -iusz, -eusz, -iasz dla imion greckich na -ιος, -εος, -αιος, -ικς, łacińskich na ius, -eus, -aeus, -ias, zachowujemy zawsze us w greckich na -ος, łac. na -us, jeżeli to są imiona dwuzgłoskowe, odrzucamy zwykle końcówkę w imionach wielozgłoskowych, które przez częste używanie zupełnie się przyswoiły (Homer, Cyncynnat) i t. p.
Nie przeczymy wprawdzie, że w praktyce mogą nasuwać się nieraz wątpliwości, zwłaszcza, dopóki sam ten fakt językowy nie będzie przez specyalistów należycie zbadany i wyjaśniony wszechstronnie (np. przekształcenie końc. -ius, -eus na -iusz, -eusz, pozostawienie lub odrzucenie końc. -us i t. p.).
Jest jednakże bardzo wiele takich wyrazów, do których nie można prawideł powyższych stosować, ponieważ w nich w tem miejscu, gdzieby rozdzielone być miały, albo a) zbytni zbieg różnorodnych spółgłosek innego rozdziału na syllaby wymaga: kop-ciuszek, chłop-czyk, wieszcz-ka, pyszcz-kiem, lek-cya, dyk-cya, wat-pió, pomyśl-ny; b) albo też przeszkadza temu zbyt żywe jeszcze poczucie odrębności czy to: α) przyrostka etymologicznego: więk-szy, znakomit-szy, pest-ka, pust-kowie, swadź-ba, gędź-ba, szlach-ta, kruchta, (mięk-ki, lek-ki, pan-na, ran-ny); β) czy też końcówki fleksyjnej: kurcz-cie, pisz-my, ludź-mi, pieniędz-mi.
Przy nazwiskach osób lub miejscowości, nie dających się deklinować, byłoby wskazanem dodawać imię osoby lub appelativum, albo końcówkę oddzielać apostrofem. N. p .: do Jana Jakóba Rousseau, do miasta Bordeaux, (poecie) Shakespeare’owi.
Jest jednakże bardzo wiele takich wyrazów, do których nie można prawideł powyższych stosować, ponieważ w nich w tem miejscu, gdzieby rozdzielone być miały, albo a) zbytni zbieg różnorodnych spółgłosek innego rozdziału na syllaby wymaga: chłop|stwo, przekup|stwo, kop|ciuszek, chłop|czyk, wieszcz-ka, pyszcz-kiem, lek|cya, dyk-cya, wąt-pić, pomyśl-ny; b) albo też staje temu na przeszkodzie zbyt żywe jeszcze poczucie odrębności czy to: α) etymologicznego przyrostka: więk-szy, znakomit-szy, pest-ka, pust-kowie, swadź-ba, gędź-ba, szlach-ta, kruch-ta, (mięk-ki, lek-ki, pan-na, ran-ny); β) czy też końcówki flexyjnej: kurcz-cie, pisz-my, ludź-mi, pieniądz-mi.
§ 49. Utworzenie się fleksji. Zarówno pierwiastki wyrazów obecnie odmiennych, jak i przyrostki, które dziś końcówkami zowiemy, stanowiły niegdyś wyrazy samoistne, odrębne, w pewnym porządku składniowym obok siebie wypowiadane.
§ 48. Części morfologiczne wyrazu. W każdym wyrazie rozróżniać należy: 1. Pierwiastek albo pień, inaczej rdzeń [...]; 2. Osnowę albo temat wyrazów [...]; 3. Zakończenia wyrazu, czyli końcówki deklinacyjne i konjugacyjne. Tak np. w wyrazach: dom-u, dom-owi, dom-em, dom-y, i.t.d. końcówkami są: -u, -owi, -em, -y; w formach słów: daje-sz, daje-my, daje-cie końcówki mamy: -sz, -my, -cie.
Przyrostek żywy i martwy. Przyrostek (słowotwórczy) i przyrostek fleksyjny (końcówka).