terminów gramatycznych online
końcówka morfem gramatyczny
Końcówka. Morfem fleksyjny występujący jako ostatni w ciągu morfemów składających się na formę fleksyjną i podlegający wymianie w deklinacji lub koniugacji.
Cytaty
Nietylko głoska ć jest końcówką trybu bezokolicznego, ale także c i dz, czego nie rozjaśnili należycie nasi grammatycy.
Z tego widzimy, iż końcówki: m, ś, śmy, ście, odrywamy od słów i przyłączamy do spójnika, by, dla utworzenia trybu życzącego, lub dla utworzenia trybu warunkowego.
W tym wzorze jak najoszczędniéj w 4tym Skł. końcówki u używać należy.
Końcówka jest cecha z wygłosem lub sam wygłos, np. stworzycielowi. Trzon z końcówką stanowią całkowite słowo. .... stworzycielowi.
Cecha k w końcówkach: ek, ka, ko, np. w I. stopniu: chwil(-a)-ka chłop-ek.
W jednoskazie przypadek lszy ktocomienny, jest zasadą stale utrzymaną, na której przydawaniem końcówek odbywają się odmiany we wszystkich innych przypadkach.
Siódmy przypadek wołający, (vocativus), połączony z wykrzyknikiem, jest zawsze głosem uniesienia, z tą tylko różnicą, że istotniki żywotne ludzkie zakończone na spółgłoskę twardą, przybierają bez różnicy końcówkę ie: panie, bracie
Późniéj dopiéro przydanemi zostały końcówki odróżniające w iloskazach każdą posługę, np.: ty kochałeś, ja kochałem, jakie w klassycznéj mowie, a za nią w gramatykach znalazły się.
Odnośnie do piérwoskładni każdy wyráz musi zawieráć w sobie piérwiastek (etymon), wyráżający główną część wyrazu, którá jest podstawą i źródłem pojęciá. Piérwiástkiem, po grecku etymon, nazywámy tę część wyrazu, którą Łacinnicy nazywają radix, Niemcy Wurzel (korzeniem). Mało jest wyrazów w mowie Jafetidów, któreby były gołemi pierwiástkami, jak np. ul, tok, vóz, rok itd., lecz po większéj części pierwiástki będące główną częścią wyrazu, są otoczone na początku lub na końcu głoskami, s których piérwsze nazywamy nágłosami (praeformativa), drugie zaś są albo pogłosy (afformativa), albo końcówki (suffixa). I tak w wyrazie ulica, ul jest pierwiástkiem, c pogłosem, a końcówką, i spójką łączącą piérwiástek s pogłosem [...].
W pierwszéj części wykázaliśmy jilość brzmień i głosów języka polskiego, jich podziáł na samogłoski i spółgłoski, jednych i drugich rodowód, jich przemiany w skutek jich wzajemnego wpływu na siebie i przyczyny tychże przemián w wyrazach polskich. A poniewáż te wyrazy, w których zachodzą rzeczone przemiany głosek, tych nájpiérwszych i nájpiérwotniejszych żywiołów każdéj mowy ludzkiéj, pod względem gramatycznym nie są jednego i tego samego składu i budowy, i gramatyka porównáwczá prócz głosek odróżniá w składzie i budowie wyrazów i jinne gramatyczne cząstki składowe wyrazów, przeto wyjáśniając prawa głosowe głosek, musieliśmy się mimowolnie spotykać z dopiéro rzeczonemi gramatycznemi cząstkami w skłád wyrazów wchodzącemi, jakiemi są piérwiástek (etymon, radix, niemieckie Wurzel), pień czyli temat (thema, Stamm), nágłos (praefixum, Vorsylbe), pogłos (afformativum, affixum, Nachsylbe, Wortbildungssuffix), końcówka (suffixum, Biegungssuffix albo Endung), spójka (Bindevocal), nasuwka (prothesis, Vorschlag), wsuwka (epenthesis, Einschiebsel), zasuwka (epithesis lub paragoge) itd.
Jednolitą formą słowa nazywámy taką, którá się składá s temátu i s końcówki bezpośrednio, [...] lub pośrednio złączonéj s temátem [...]. Te zaś formy, do których rozwáżaniá obecnie przystępujemy, złożone z jimiesłowu lub trybu bezokolicznego i słowa posiłkowego, nazywać będziem formami złożonemi lub omównemi (formae periphrasticae); takiemi są np. koɦać będę lub będę koɦał, oznaczające czas przyszły niedokonany słowa niedokonanego koɦać, gdzie będę jest czasem przyszłym słowa posiłkowego być.
W odmianie rozróżniamy w każdym wyrazie dwie części: źródłosłów i końcówkę. Źródłosłów jest to ta część wyrazu, która przez całą odmianę słowa niezmiennie i nieruchomie pozostaje. Końcówki są to cechy liczby, rodzajów i przypadków, które podług potrzeby z źródłosłowem łączymy, np. w rzeczowniku ryba, źródłosłowem jest ryb-, końcówką zaś a. Ta część ryb- przez całą odmianę rzeczownika nieruchomie i nieodmiennie pozostaje; ryby, rybie, rybą, rybami, rybom, w rybach.
Końcówka [grammatike] gr. tike, znaczy skład zbiór czegoś.
Końcówka dze także posługuje dla dźwięcznej ga [...] Trwoga w trwodze.
Zestawienie ogólnekońcówek na wszystkie litery abecadła, podług 3 rodzajów. By- Sła-by, słabi, słaba, słabe.
Niektórzy używają systemu mieszanego: jedne pojęcia nazywają terminami spolszczonymi, inne obcymi, używając ich in сrudo. Oto np. w ostatnich wydawnictwach krakowskich spotykamy się z taką nomenklaturą: „Niektóre masculina z nomin. na -a”. „W znaczeniu vocativu, accusativu”. […] I to wszystko w książce polskiéj, obok czysto polskich terminów: samogłoski nosowe, pierwiastki, końcówki, ściągnięcie i t. d. Zapytać się chce, dlaczego osoby tak piszące czynią wyjątek dla pewnych terminów, a dla innych nie? […] Czemu nie piszą np. declinatii substantivialnej, praesens thematu, aoristus, thema praesentis, praeteritum złożone z praes. verbu subst., w pluralu, w singularze, w dualu, konsonanty nazalne, radices i t. d .? Zdaje mi się, że trzeba być tu konsekwentnym i mieć jakąś stałą zasadę: jeżeli już z łacińska mówić i pisać, to czynić to wszędzie i logicznie.
Endung, Końcówka, -owy.
Końcówka Endung.
Rzeczownik ten podlega tu zmianom, a zmiany te widać w końcówkach jego, które za każdem nowem pytaniem, zmieniają się na inne.
Jeżeli masz np. rzeczownik rodzaju męskiego, wówczas musi i przymiotnik jego przybrać końcówkę rodzaju męskiego.
Wyrobiliśmy końcówkę -iusz, -eusz, -iasz dla imion greckich na -ιος, -εος, -αιος, -ικς, łacińskich na ius, -eus, -aeus, -ias, zachowujemy zawsze us w greckich na -ος, łac. na -us, jeżeli to są imiona dwuzgłoskowe, odrzucamy zwykle końcówkę w imionach wielozgłoskowych, które przez częste używanie zupełnie się przyswoiły (Homer, Cyncynnat) i t. p.
Nie przeczymy wprawdzie, że w praktyce mogą nasuwać się nieraz wątpliwości, zwłaszcza, dopóki sam ten fakt językowy nie będzie przez specyalistów należycie zbadany i wyjaśniony wszechstronnie (np. przekształcenie końc. -ius, -eus na -iusz, -eusz, pozostawienie lub odrzucenie końc. -us i t. p.).
Jest jednakże bardzo wiele takich wyrazów, do których nie można prawideł powyższych stosować, ponieważ w nich w tem miejscu, gdzieby rozdzielone być miały, albo a) zbytni zbieg różnorodnych spółgłosek innego rozdziału na syllaby wymaga: kop-ciuszek, chłop-czyk, wieszcz-ka, pyszcz-kiem, lek-cya, dyk-cya, wat-pió, pomyśl-ny; b) albo też przeszkadza temu zbyt żywe jeszcze poczucie odrębności czy to: α) przyrostka etymologicznego: więk-szy, znakomit-szy, pest-ka, pust-kowie, swadź-ba, gędź-ba, szlach-ta, kruchta, (mięk-ki, lek-ki, pan-na, ran-ny); β) czy też końcówki fleksyjnej: kurcz-cie, pisz-my, ludź-mi, pieniędz-mi.
Przy nazwiskach osób lub miejscowości, nie dających się deklinować, byłoby wskazanem dodawać imię osoby lub appelativum, albo końcówkę oddzielać apostrofem. N. p .: do Jana Jakóba Rousseau, do miasta Bordeaux, (poecie) Shakespeare’owi.
Jest jednakże bardzo wiele takich wyrazów, do których nie można prawideł powyższych stosować, ponieważ w nich w tem miejscu, gdzieby rozdzielone być miały, albo a) zbytni zbieg różnorodnych spółgłosek innego rozdziału na syllaby wymaga: chłop|stwo, przekup|stwo, kop|ciuszek, chłop|czyk, wieszcz-ka, pyszcz-kiem, lek|cya, dyk-cya, wąt-pić, pomyśl-ny; b) albo też staje temu na przeszkodzie zbyt żywe jeszcze poczucie odrębności czy to: α) etymologicznego przyrostka: więk-szy, znakomit-szy, pest-ka, pust-kowie, swadź-ba, gędź-ba, szlach-ta, kruch-ta, (mięk-ki, lek-ki, pan-na, ran-ny); β) czy też końcówki flexyjnej: kurcz-cie, pisz-my, ludź-mi, pieniądz-mi.
§ 49. Utworzenie się fleksji. Zarówno pierwiastki wyrazów obecnie odmiennych, jak i przyrostki, które dziś końcówkami zowiemy, stanowiły niegdyś wyrazy samoistne, odrębne, w pewnym porządku składniowym obok siebie wypowiadane.
§ 48. Części morfologiczne wyrazu. W każdym wyrazie rozróżniać należy: 1. Pierwiastek albo pień, inaczej rdzeń [...]; 2. Osnowę albo temat wyrazów [...]; 3. Zakończenia wyrazu, czyli końcówki deklinacyjne i konjugacyjne. Tak np. w wyrazach: dom-u, dom-owi, dom-em, dom-y, i.t.d. końcówkami są: -u, -owi, -em, -y; w formach słów: daje-sz, daje-my, daje-cie końcówki mamy: -sz, -my, -cie.
W końcówkach „ówna” w nazwach od imion ojców, n. p. Denesówna, prezesówna i tp.
Końcówka em emi dozwolona jest w poezji ze względu na rymy. (Zjazd Rejowski).
Końcówką bezokolicznika polskiego jest ć, na prz.: nieść, pić, być, jeść, czytać, pisać, kochać, [...]. Język portugalski ma dla bezokolicznika zakończenia ar, er, ir.
W 2 przypadku liczby mnogiej rzeczowników, kończących się na -ja po spółgłosce, piszemy końcówkę -yj,-ij, np. asocjacyj [...].
Samogłoski lub zgłoski, które w rozmaitych przypadkach dodajemy do tematu, nazywają się końcówkami przypadków.
§ 70. Przypatrzmy się raz jeszcze umieszczonym powyżej przykładom stopniowania przymiotników, a obaczymy, że stopień wyższy tworzy się od tematu przymiotnika za dodaniem końcówki (przyrostka) szy lub ejszy, np. słab-szy, ściśl-ejszy. Stopień najwyższy tworzy się tak samo, tylko na początku wyrazu dodajemy jeszcze tak zwany przedrostek naj, np. naj-słab-szy, naj-ściśl-ejszy.
Przyrostek żywy i martwy. Przyrostek (słowotwórczy) i przyrostek fleksyjny (końcówka).
Część wyrazu nie zmieniająca się przez całą odmianę n. p. ogrodnik (bez końcówki) nazywa się tematem (osnowa) i może być równy rdzeniowi, np. pan, pan-a, pan-u i t.d.
W każdej z tych liczb są dwa rodzaje, męski i żeński: eu, tu, elle — ella; nós, vós, elles — ellas. Jedna i ta sama końcówka służy dla obu rodzajów, n. p. eu cantarei — oznacza, ja będę śpiewał i ja będę śpiewała.
Końcówka, p. wyrazy I C.
I. Części wyrazów: A. Głosowe: [...] B. Słowotwórcze: [...] C. Fleksyjne:
1) ★temat (★osnowa) — część wyrazu, powtarzająca się w całej odmianie, np. groch, groch-u, groch-em i t. d.; czyta-m, czyta-sz i t. d. Tematy ★zmienne i ★niezmienne. 2) ★przyrostki fleksyjne lub ★końcówki — cząstki form, z któremi się łączy znaczenie przypadku lub osoby np. złot-a.
Końcówka jest końcową cząstką odmieniającego się wyrazu, dodaną do jego tematu.