terminów gramatycznych online
tryb oznajmujący
Tryb jest kategorią fleksyjną czasownika [...]. W obrębie tej kategorii gramatycznej tryb oznajmujący jest jej członem nienacechowanym [...] funkcjonalnie i morfologicznie; formy tego trybu oznaczają zwykle czynność traktowaną jako rzeczywista.
Cytaty
Trybów jest w polskim języku 4:
1wszy: Bezokoliczny (Infinitivus), [...].
2gi: [tryb] Oznajmujący (Indicativus), przedstawia on czynność w sposobie oznajmiającym, np. znam, znałem, znałem był, będę znał.
TRYB OZNAJMUJĄCY
Czas teraźniejszy
znam [...].
3cia osoba l. p. trybu rozk. formuje się zawsze z trzeciej osoby l. p. czasu teraźn. trybu oznajm. przez dodanie syllaby niech, np. zna, niech zna; mówi, niech mówi i t. d.
Oznajmujący tryb, modus indicativus.
Czas Teraźniejszy Trybu Oznajmującego. Wyraża rzecz która się teraz staje.
[Verborum Modi] Indicativus. [Słow tryby] Oznajmujący.
Tak dodawane, są równie cechą trybu bezokoliczncgo, jak w trybie oznajmującym są cechą 1széj osoby dodawane do pierwiastku litery m, lub am, ę, lub ję, lub uje.
Słowo jadł, powinnoby, podług form zwyczajnych, mieć w trybie oznajmującym jedzie, lecz gdy jedzie pochodzi od jechał, słowo przeto jadł ma tryb oznajmujący nieforemny je.
[...] w 1szej osobie liczby pojedyńczej, Czasu teraźniejszego lub przyszłego, Trybu oznajmującego, jako znam, powiem, umiem.
Uważałem nadto, iż prócz czterech Trybów dotąd wyrażanych, Bezokolicznego, Oznajmującego, Rozkazującego i Łączącego, są jeszcze w mowie naszej, Warunkowy i Życzący, a co dowiodłem w Przypiskach.
Tryb jest to pewna odmiana słów, stósująca się do pewnych okoliczności, z jakiemi sąd czyli zdanie o rzeczach jest połączone. [...] Mamy ich [...] pięć: bezokoliczny, oznajmujący, warunkowy, łączący i rozkazujący.
Tryb oznajmujący jest jasne wyszczególnienie sądu, czyli zdania o przeczy połączonego z okolicznościami czasu, osoby, liczby, rodzaju i t. d.; np. ja widzę, widziałem, będę widział i t. d. [...] Słowo położne w trybie oznajmującym z imieniem wyraźnym lub domyślnym, składa myśl zupełną i zrozumiałą, np. człowiek pracuje.
Tryb oznajmujący mieści w sobie czasów: siedm', razem niedokonanych i dokonanych.
W memoryale p. Kryńskiego czytamy: [...] "W gramatykach, począwszy od Kopczyńskiego, uznano, że imiesłów „osobliwy" na szy tworzy się „od 3-ej osoby liczby pojed. rodz. męskiego, czasu przeszł., trybu oznajm. na ł z poprzedzającą spółgłoską, przyjmując do tego samego zakończenia: szy, n. p. rzekłszy". [...]"
Tryb oznajmujący, jeżeli oznajmujemy, stwierdzamy, że czynność pewna odbywa się, odbywała, lub będzie się odbywać; np. pracujecie, uczyliśmy się, napiszesz.
§ 101. Tryby.
I) Stanisław bierze książkę do ręki i uczy się zadanej lekcji. [...]
I) Powiadamy, że coś dzieje się lub jest rzeczywiście, pewnie ― tryb oznajmujący.
II. Formy słowotwórcze: 1. ★bezokolicznik (infinitivus); 2. ★imiesłów (participium) [...]; 3. ★tryb (modus) oznacza stosunek czynności do rzeczywistości i woli mówiącego: a) ★orzekający (oznajmujący, indicativus).