terminów gramatycznych online
wyrażenie nieosobowe
Język: polski
Cytaty
§. 716. Do nieosobowych sposobów mówienia liczyć także należy wyrażenia: czyniono, myślano, płakano, wstydzono się, spano, brzydzono się, itd. (§. 721). Tudzież: czynią, będą czynić, myślą, będą myśleć, płaczą, będą płakcać, itd. I przy tych bowiem wyrażeniach nie wyobrażamy sobie żadnego oznaczonego podmiotu. (W niemieckiém man thut, man liat gethan, man wird thun).
Sposoby te są to wyrażenia nieosobowe, o których była mowa w §. 715 i 716. Możemy np. powiedzieć: zamordowano Karola, jeżeli się to dawno stało; mordują Karola, jeżeli się to teraz dzieje; zamordują albo będą mordować, jeżeliby to dopiero miało nastąpić.
Dla nieosobowego wyrażenia się, używamy najczęściej czasownika: być, a w tym razie towarzyszy mu zwykle rzeczownik lub zaimek, np.: żal było, przyczem jednak, rzeczownik: żal nie jest bynajmniéj podmiotem, lecz raczej tylko określeniem orzeczenia: było, widać to bowiem po niezwykłej zgodzie tych wyrazów: żal było. To samo rozumie się o wyrażeniach nieosobowych.
Formami rodz., nijakiego deklinacji rzeczownikowej są tak zwane wyrażenia nieosobowe, jak np. czytano, mówiono, ganiono.
Do dziś używają się dawne formy rzeczownikowe imiesłowów biernych rodz. nijakiego, jak: mówiono, chwalono, chciano, ogłoszono, wiedziano, rzucono się, bito, zepsuto, podarto, zgięto, i t.p., jako wyrażenia nieosobowe ze znaczeniem czynnym; oddają one czynność przeszłą i są równoznaczne z wyrażeniami: mówili, chwalili... bili, zepsuli, i t.p.
Bezpodmiotowym nazywa się zdanie, w którym nie ma ani wyraźnego, ani domyślnego podmiotu. Orzeczeniem w takim razie służy czasownik nieosobowo użyty albo wyrażenie nieosobowe.
Słowa nieosobowe zjawisk rzeczowych używają się gramatycznie w 3. os. l. poj., a w formach złożonych z imiesłowem posiłkowym (na -ł, -ła, -ło) w rodzaju nijakim […]. Jeżeli takie słowo w bezokoliczniki łączy się z czasownikami: zaczynać, przestawać, mieć, musieć itp., to te czasowniki kładą się w 3. os. l. poj., i w rodzaju nijakim, ponieważ wraz z bezokolicznikiem tworzą jedno wyrażenie nieosobowe, np. zaczynało (przestawało, musiało) się ocieplać.
Rzeczowniki i przysłówki używają się nieosobowo ze słowem posiłkowym jest (było, będzie) albo robi się (robiło się), czyni się, staje się, kiedy wyrażają orzeczenie bezpodmiotowe, tj. nie mają ani wyraźnego, ani domyślnego podmiotu. Takie rzeczowniki lub przysłówki, użyte bez podmiotu, nazywamy wyrażeniami nieosobowemi; co do znaczenia odpowiadają słowom nieosobowym zjawisk rzeczowych.