terminów gramatycznych online
słowo czasownik
Geneza: tłum. łac. verbum
Słowo [...] 2. W starej tradycji terminologicznej - synonim czasownika, por. do dziś używany termin „słowo posiłkowe”.
Cytaty
Wszystkie wyrazy, składające mowę polską, dzielą się na dwa główne szeregi: piérwszy wyrazów odmiennych, drugi wyrazów nieodmiennych; a każdy szereg podziela się na cztéry części, z których każda ma własne nazwisko. Te nazwiska są następujące: w szeregu wyrazów odmiennych: 1) Imie, 2) Zaimek, 3) Słowo, 4) Imiesłów; w szeregu wyrazów nieodmiennych: 5) Przyimek, 6) Przysłówek, 7) Spójnik, 8) Wykrzyknik.
Po imieniu najprzedniejsze jest w mowie ludzkiéj słowo, bo bez niego, nie byłoby zupełnéj myśli, czyli sensu; ponieważ nie byłoby takiego wyrazu, który znaczy sąd czyli zdanie o rzeczy; gdybym mówił np. człowiekiem, list twój, ci zegarek, nikt by mnie nie zrozumiał. Dopełniwszy zaś sensu przez przydane słowo, wyrażające sąd czyli zdanie o człowieku, liście, zegarku, każdy mnie zrozumie.
Słowa polskie, tak jak i inne części mowy, co do zewnętrznéj formy uważane, dzielą się na piérwotne […] i na pochodne […]; na niezłożone […]; złożone […] i dwa razy złożone […].
[...] Przymiotniki i słowa, w tém się zgadzają, że oboje za predykat służyć mogą. Ta jednakże między niemi zachodzi różnica, że przymiotnik bez łącznika, to jest słowa posiłkowego być obejść się nie może; słowo zaś nie potrzebuje go, bo go w sobie zawiera [...].
„W sanskrycie i w językach z nim spokrewnionych są dwa szeregi piérwiástków; jeden z nich, bez porównaniá liczniejszy, obejmuje piérwiástki, s których rozwijają się słowa i jimiona (tak rzeczowne, jak i przymiotne), zostające ze słowami w braterskim i niezawisłym od siebie stosunku; pod względem pochodzeniá drugie nie rodzą się s piérwszych, lecz razem z niemi wynurzają się s tego samego łona [...]."
[...] Wszystkie atoli te znaczeniá schodzą się s sobą, jakoby w punkcie centralnym, w ogólnym znaczeniu wyrazu, tak że pospolicie w mowie naszéj wyráz i słowo znaczą jedno i prawie to samo. Lecz w gramatyce słowo (verbum, rhema) służy za názwę naukową (terminus technicus), oznaczającą jednę s części mowy. Słowo tedy, jako názwa naukowá, oznaczá nám w gramatyce byt, jistnienie, stán, czynność lub bierność jakiéj jistoty w danym czasie [...].
Nim przystąpim do nauki o spájaniu form omównych, zastanówmy się pierwéj, że każdá czynność, działanie, stán lub jakikolwiek objáw podmiotu, oznaczony częścią mowy nazwaną słowem, odbywá się w czasie obecnym, lub odbywáł się w czasie przeszłym, lub odbywać się będzie w czasie przyszłym. Stąd wypływá potrzeba jednolitych form słównych, oznaczających czynność, stán itd. podmiotu zachodzącą, zaszłą lub wydarzyć się mającą w tych trzech dobach czasu. Mámy zatym w mowie Jafetidów trzy formy słowa jednolite, lub złożone czyli omówne w niedostatku piérwszych, które nazywámy czasem teraźniejszym, przeszłym i przyszłym. Lecz czynność przeszłá mogła zajść w przeszłości i nie być skończoną, dokonaną, lub téż została cáłkiem skończoną i dokonaną, s tego powodu są dwie formy słowa jednolite lub omówne według ustroju każdego w szczególności języka, które nazywámy czasem przeszłym niedokonanym i czasem przeszłym dokonanym.
Czasowniki czyli słowa są to takie wyrazy, które oznaczają czynność, byt, stan, wogóle zachowanie się jakiéj osoby lub rzeczy, np. wiatr wieje, siostra szyje, brat czyta, uczeń uczy się, ojciec śpi, dom wali się, żołnierze walczą, ojciec rachuje, koń ciągnie, pies szczeka itd.
Jeżeli orzeczeniem jest słowo, to zgadzać się powinno z podmiotem w osobie i liczbie, a w czasie przyszłym, przeszłym i w trybie przypuszczającym, także i w rodzaju, np. (Ja) piszę. (Ty) czytasz. Brat uczy się. Nauczyciel będzie upominał. Siostry będą pisały. Żołnierze będą walczyli. Dziecię bawiło się. Siostra pisała. Bracia odjechali. Siostry odjechały. Państwo są w domu. Oboje są zdrowi.
§ 253. Pojęcie i podział słów. Słowo wyraża czynność lub stan pewnej osoby lub rzeczy; np. czytam, niesiesz, strzeże, płynie, rośnie, leży, i t. d.