of grammatical terms online
liczba pojedyncza
Liczba. Kategoria gramatyczna, której podstawowa funkcja polega na sygnalizowaniu jednostkowego lub niejednostkowego (wieloelementowego) charakteru desygnatu rzeczownika. We wszystkich jęz. mających kategorię gramatyczną l. jej podstawę stanowi l. mnoga, czyli (łac.) pluralis (wielość desygnatów) i l. pojedyncza - singularis (brak sygnalizacji wielości desygnatów).
Quotations
Pojedynczą liczbę zamiast mnogiej, n. p. skowronek śpiewa, dąb się zieleni, zamiast: skowronki śpiewają, dęby się zielenią.
Literę [...] a. Opuszcza się we wszystkich spadkach Liczby pojedynczej artykułu la położonego przed samogłoską, napr. l'âme dusza.
[Numerus] Singularis. [Liczba] Pojedyncza.
Rozpatrzmy się w mechanizmie, przez który przymiotniki, w rodzaju męzkim, zamieniają formę liczby pojedynczéj na formę liczby mnogiéj: sta-r-y, sta-rz-y.
Mowa polska nie ma żadnego rzeczownika, któryby w piérwotném wzięciu swojém, to jest w piérwszym przypadku liczby pojedynczéj, kończył się na i, y.
Liczba pojedyńcza służy do oznaczenia jednego rzeczownika; liczby mnogiéj używa się do oznaczenia dwóch, lub więcéj rzeczowników, n. p. Polak, Polacy; miasto, miasta.
Całe wyrażenia, tudzież słowa i przysłówki będące przedmiotem zdania, uważają się za rzeczowniki rodzaju nijakiego, liczby pojedyńczéj; zgadzając więc z niemi słowo lub przymiotnik, trzeba je kłaść w tymże rodzaju i liczbie.
I tak czasy przeszłe słów, kończące się w licz. poj. na ał a w mnogiéj na eli, wskazują, że tryb bezokoliczny tychże słów pisze się przez éć nie zaś ić lub yć.
§ 51. Rodzaj, liczba, przypadek. Dzisiejsza polszczyzna, jak wiadomo, rozróżnia w deklinacji trzy rodzaje [...], dwie liczby: pojedyńczą i mnogą; np. syn synowie, woda wody, zwierzę zwierzęta i t. p.
Niektóre rzeczowniki mają w dopełniaczu l. p. raz zakończenie a, drugi raz u.
Nadto rzeczowniki, zakończone w mianowniku l. pojed. na spółgłoskę podniebienną czyli zmiękczoną, miały często w mianown. l. mn. zakończenie -ewie, jak np. królewie, mężewie.
Rozpowszechnieniu tych ostatnich jak i poprzednich form na -a sprzyjała także ta okoliczność, że dopełniacze licz. pojed. powyższych rzeczowników, mając stale końcówkę u (dokumentu, faktu), tym samym dostatecznie się wyróżniły od form na a licz. mn. (dokumenta, fakta).
§ 76. Wzór 1-szy: rzeczowniki rodzaju nijakiego, zakończone w mianowniku l. pojedyń. na o.
- Narzędnik liczby pojed. kończy się na -em, podobnie jak w męskich [...]; np. miasto miastem.
W konjugacji: w 1-ej osobie 1. pojed. niosę, biorę, piszę i t. p. [...]
Końcówka m nie ę w 1 osob. l. poj. czasowników umieć, rozumieć, śmieć: umiem, rozumiem, śmiem, na podstawie analogji: wiem.
W II. p. l. p. i l. mn. rzecz. r. ż. na ja mają końcówki ji: tej kolonji i tych kolonji itd.
Jeżeli mówimy o jednej osobie, o jednem zwierzęciu lub o jednej rzeczy, stoi rzeczownik w liczbie pojedynczej; a jeżeli mówimy o dwuch, trzech albo więcej, używamy liczby mnogiej.
Jeżeli mówimy o jednej osobie lub rzeczy, stoi rzeczownik w liczbie pojedynczej (número singular); a jeśli mówimy o więcej niż jednej osobie lub rzeczy, używamy liczby mnogiej (número plural).
W 2 przypadku liczby mnogiej rzeczowników, kończących się na -ja po spółgłosce, piszemy końcówkę -yj,-ij, np. asocjacyj [...] dla odróżnienia od 2 przypadku liczby pojedynczej: parafji [...]. Takież y, i przed j, jak w końcówce 2 przyp. l. mn.
W dopełniaczu, celowniku i miejscowniku l. poj. rzeczowników na -ja po spółgłosce piszemy -ji: Arabji [...] natomiast samo -i po samogłosce w rzeczownikach kończących się w mianowniku na ja, jak też na -a lub -j np. szyi, nadziei [...].
WZORY. — Niżej podane wzory uwydatnią lepiej powyższe objaśnienie:
Liczba pojedyńcza: (numero singular)
Przypadek 1-y — o campo — pole [...]