terminów gramatycznych online
liczba pojedyncza
Liczba. Kategoria gramatyczna, której podstawowa funkcja polega na sygnalizowaniu jednostkowego lub niejednostkowego (wieloelementowego) charakteru desygnatu rzeczownika. We wszystkich jęz. mających kategorię gramatyczną l. jej podstawę stanowi l. mnoga, czyli (łac.) pluralis (wielość desygnatów) i l. pojedyncza - singularis (brak sygnalizacji wielości desygnatów).
Cytaty
Pojedynczą liczbę zamiast mnogiej, n. p. skowronek śpiewa, dąb się zieleni, zamiast: skowronki śpiewają, dęby się zielenią.
Skrócenia zwyczajne w pismie. [...] n. rod. nazwisko rodowe r. m. rodzaj męzki r. ż. rodzaj żeński r. n. rodzaj nijaki spk. spadek l. poje. liczba pojedyńcza l. mn. liczba mnoga sł. dk. słowo dokonane sł. ndk. słowo niedokonane.
Liczb jest dwie, pojedyńcza i mnoga. Pojedyńcza, gdy wyraz jednę tylko oznacza osobę lub rzecz [...] Mnoga, gdy wyraz wiele oznacza osob lub rzeczy.
Liczba pojedyńcza służy do oznaczenia jednego rzeczownika; liczby mnogiéj używa się do oznaczenia dwóch, lub więcéj rzeczowników, n. p. Polak, Polacy; miasto, miasta.
Tak np. pytanie, czy należy używać w IV p. l. p. formy moję lub moją, Francyę lub Francyą i t . p., nie należy zgoła do pisowni; toż samo usunąć należało z kwestyi ortograficznych pytania: nawiedzić czy nawidzić, śpiewać czy spiewać, skarżyć czy skarzyć, i t. p., chodzi tu bowiem o samo brzmienie wyrazów, nie zaś o sposób pisania.
W memoryale p. Kryńskiego czytamy: [...] "W gramatykach, począwszy od Kopczyńskiego, uznano, że imiesłów „osobliwy" na szy tworzy się „od 3-ej osoby liczby pojed. rodz. męskiego, czasu przeszł., trybu oznajm. na ł z poprzedzającą spółgłoską, przyjmując do tego samego zakończenia: szy, n. p. rzekłszy". [...]"
VI. i VII. przypadek l. poj. w deklinacyi przym. i zaim. pisać w rodzaju męskim ym (im), w nij. em: pilnym uczniem — na tym koniu — z małem dzieckiem — w swojem dziele.
§ 51. Rodzaj, liczba, przypadek. Dzisiejsza polszczyzna, jak wiadomo, rozróżnia w deklinacji trzy rodzaje [...], dwie liczby: pojedyńczą i mnogą; np. syn synowie, woda wody, zwierzę zwierzęta i t. p.
Niektóre rzeczowniki mają w dopełniaczu l. p. raz zakończenie a, drugi raz u.
Nadto rzeczowniki, zakończone w mianowniku l. pojed. na spółgłoskę podniebienną czyli zmiękczoną, miały często w mianown. l. mn. zakończenie -ewie, jak np. królewie, mężewie.
Rozpowszechnieniu tych ostatnich jak i poprzednich form na -a sprzyjała także ta okoliczność, że dopełniacze licz. pojed. powyższych rzeczowników, mając stale końcówkę u (dokumentu, faktu), tym samym dostatecznie się wyróżniły od form na a licz. mn. (dokumenta, fakta).
§ 76. Wzór 1-szy: rzeczowniki rodzaju nijakiego, zakończone w mianowniku l. pojedyń. na o.
- Narzędnik liczby pojed. kończy się na -em, podobnie jak w męskich [...]; np. miasto miastem.
W konjugacji: w 1-ej osobie 1. pojed. niosę, biorę, piszę i t. p. [...]
Końcówka m nie ę w 1 osob. l. poj. czasowników umieć, rozumieć, śmieć: umiem, rozumiem, śmiem, na podstawie analogji: wiem.
W II. p. l. p. i l. mn. rzecz. r. ż. na ja mają końcówki ji: tej kolonji i tych kolonji itd.
W 2 przypadku liczby mnogiej rzeczowników, kończących się na -ja po spółgłosce, piszemy końcówkę -yj,-ij, np. asocjacyj [...] dla odróżnienia od 2 przypadku liczby pojedynczej: parafji [...]. Takież y, i przed j, jak w końcówce 2 przyp. l. mn.
W dopełniaczu, celowniku i miejscowniku l. poj. rzeczowników na -ja po spółgłosce piszemy -ji: Arabji [...] natomiast samo -i po samogłosce w rzeczownikach kończących się w mianowniku na ja, jak też na -a lub -j np. szyi, nadziei [...].
Wyraz albo oznacza jeden przedmiot, i wtedy powiadamy, że jest w liczbie pojedynczej, albo też (w niedokładny sposób) wskazuje wielość przedmiotów za pomocą form liczby mnogiej.