Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

afrykata

Hasło w cytatach: afrykaty
Język: polski
Geneza: łac. affrĭco 'przycieram'
Dział: Fonetyka (współcześnie)
Definicja współczesna

Zob. spółgłoska zwarto-szczelinowa

Cytaty

Głoski typu c, mianowicie dźwięczne ʒ ǯ ʒ́ bezdźwięczne c č ć, zwane afrykatami (affricatae) w literaturze fonetycznej, są głoskami zwarto-szczelinowemi. Odczuwamy je słuchem jako głoski pojedyncze, różnią się one jednak zasadniczo od wszystkich innych tem, że nie są artykulacyjnie proste i jednolite, lecz składają się z dwóch części, pierwszej: zwarcia, i drugiej: szczeliny.

W zasadzie w każdem miejscu artykulacji, gdzie można utworzyć zwarcie, jest możliwa i afrykata, w mowie polskiej mamy jednak tylko następujące spółgłoski zwarto-szczelinowe:

1.Afrykaty syczące:

a) dźwięczną ʒ,

b) bezdźwięczną c [...].

Zwłaszcza przy samogłoskach trudno rozróżniać oba rodzaje zmian. Ale ostatecznie są zjawiska, wyglądające na ogólniezależne, na rezultat ogólnych tendencyj fonetycznych, jak np. przejście dawnych długich, a zarazem jakościowo różnych od krótkich, pełnogłosek w krótkie t. z. pochylone, albo rozwój spalatalizowanych przedniojęzykowych spółgłosek w afrykaty itp.

Później oddziałuje także jakość poprzedzającej spółgłoski: po afrykatach spirantach rz przez dysymilację przeszło w r.

Natomiast bardzo wiele cech, mniej lub więcej specyficznie polskich: nieruchomy i bezbarwny akcent, równie bezbarwny iloczas, wstępne zwarcie krtani, silne zbiegi spółgłoskowe (krwawy, krnąbrny brnąć, skrwawić, wstrząsnąć, westchnąć, grzbiet, st. wezkwtło ‘zakwitnęło’, pchnąć, uszczknąć, móżdżku, tkwić....), zniknięcie dawnej tendencji słowiańskiej do otwartych zgłosek, nowo powstałe afrykaty, spalatalizowane spółgłoski i spiranty (ć dź, cz dż.... ń b'.... rz....) — toby były może ważniejsze rysy polskie.

Afrykaty, p. spółgłoski.

Spółgłoski (consonantes) rozróżniamy: [...] C. Ze względu na stopień otwarcia narządów mowy: a) ★chwilowe: ★zwarte (wybuchowe, eksplozywne), ★zwartoszczelinowe (afrykaty), b) ★trwałe: ★szczelinowe (spiranty, powiewne), ★półotwarte (sonorne) l, ł, r, 1) czyste: płynne (liquidae) l, ł, r, boczne (laterales): l, ł, 2) nosowe: m, n.