terminów gramatycznych online
spółgłoska zwartoszczelinowa
Język: polski
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Głosownia: PolTerm/1921, Król/1922
- Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
- Główne przepisy: Łoś/1918
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Nauka o głosce: Kl/1939
- Nauka o głoskach: Szob/1923
- Słowniczek: Gaert/1927
Spółgłoski zwarto-szczelinowe (zwarto-trące; afrykaty). Spółgłoski o strukturze dwusegmentowej, złożonej artykulacyjnie z bezpośrednio po sobie następującej fazy zwarcia i szczeliny o identycznym miejscu artykulacji.
Cytaty
§ 100. Ze względu na sposób działania jamy ustnej (zetknięcie całkowite lub tylko zbliżenie narządów mównych) przy wymawianiu spółgłosek, pomiędzy spółgłoskami rozróżniamy: 3) [spółgłoski] zwartoszczelinowe (złożone): c, ć, cz, dz, dź, dż, przy których wymawianiu tworzy się naprzód zwarcie takie jak przy wymowie t, d, zaraz zaś potym szczelina jak przy s, ś, sz, z, ź, ż (c = t-s; ć = t-ś; cz = t-sz; dz = d-z; dź = d-ź; dż = d-ż).
Jeżeli w grupie nie ma spółgłoski zwartej, albo zwartoszczelinowej, do pierwszej zgłoski oddziela się pierwsza sama jedna lub z poprzedzającą s, ś, z, ź, ale tylko wtedy, kiedy jest płynną, także rz, j: bul-wa, mor-wa.
Spółgłoska. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne. Spółgłoski czyste i nosowe. Spółgłoski twarde i miękkie. Spółgłoski: wargowe, wargowo-zębowe, przedniojęzykowe (zębowe i dziąsłowe), średniojęzykowe i tylnojęzykowe. Spółgłoski chwilowe (zwarte i zwarto-szczelinowe) i trwałe (szczelinowe i półotwarte).
Ze względu na działanie narządów mowy, tak zwane zwarcie, spółgłoski p, t, b, d, g, m, n, nazywamy chwilowemi (zwarte i zwarto szczelinowe), spółgłoski zaś: f, s, sz, ch, w, z, ż, ź, trwałemi (szczelinowe i półotwarte).
Oprócz spółgłosek zwartych i szczelinowych, mamy jeszcze spółgłoski mieszane, zwarto-szczelinowe, stanowiące zlepek spółgłosek zwartych i szczelinowych. Do zwarto-szczelinowych należą: c, cz, ć, dz, dż, dż. Spółgłoski te powstają w ten sposób, że w jednem i tem samem miejscu jamy ustnej wytwarza się zwarcie i zaraz bezpośrednio potem szczelina.
Cieniowanie n i e p r zer y w a n e oznacza wymowę [spółgłosek] przedniojęzykowych szczelinowych i zwarto-szczelinowych, mianowicie: Cieniowanie ukośne: zachowanie wszystkich trzech szeregów: s z c ʒ, š ž č ś ǯ, ś ź ć ʒ' cieniowanie pionowe: kaszubskie s z c ʒ zamiast ogólnopolskich ś ź ć ʒ'; brak cieniowania: zamianę š ž č ǯ przez s z c ʒ (t. zw. mazurzenie) [...].
Spółgłoski (consonantes) rozróżniamy: [...] C. Ze względu na stopień otwarcia narządów mowy: a) ★chwilowe: ★zwarte (wybuchowe, eksplozywne), ★zwartoszczelinowe (afrykaty), b) ★trwałe: ★szczelinowe (spiranty, powiewne), ★półotwarte (sonorne) l, ł, r, 1) czyste: płynne (liquidae) l, ł, r, boczne (laterales): l, ł, 2) nosowe: m, n.
Zwartoszczelinowe, p. spółgłoski.
Istnieje w polszczyźnie sześć spółgłosek tzw. zwartoszczelinowych: c, dz, cz, dż, ć, dź. Przy wymawianiu takiej spółgłoski dokonywa się w sposób ciągły, bez nagłej zmiany, bezpośrednio przejście zwarcia w szczelinę w tym samym miejscu jamy ustnej, dzięki ruchowi tego samego narządu; dlatego właśnie powstaje jedna i jednolita głoska zwartoszczelinowa, a nie zwarta i szczelinowa z osobna.
Językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej stanowiący pierwszy wyraz jej unifikacji od czasów Kopczyńskiego [...].
Terminologia. Głosownia: [...], spółgłoska wargowa, wargowozębowa, przedniojęzykowa, zębowa, dziąsłowa, średniojęzykowa, tylnojęzykowa, chwilowa, zwarta, zwartoszczelinowa, trwała, szczelinowa, półotwarta, czysta, (bez)dźwięczna [...].