terminów gramatycznych online
spółgłoska chwilowa
Język: polski
- Część pierwsza. Rzecz o głoskach: Such/1849
- Fizyjologiczny opis spółgłosek: Malin/1869
- Głosownia: PolTerm/1921, Król/1922
- Głosownia (Fonetyka): Kr/1917
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Nauka o głoskach: Łaz/1861
- Słowniczek: Gaert/1927
Cytaty
Układ spółgłosek [...] Chwilowe t, d, k, g, p, b, c, dz, cz, dż, ć, dź, p', b'.
[...] Spółgłoski odbite czyli chwilowe są te, które się wyrabiają przez odbicie narzędzi mownych, tj. jednéj wargi od drugiéj, albo języka od podniebienia, lub też języczka w gardle [...]; brzmienie tych spółgłosek trwa tylko krótką chwilkę, tj. jak krótko, jak krótko trwa odbicie narzędzi mownych.
[...] Przez uderzenie na siebie nárzędzi mównych powstają spółgłoski chwilowe, które są albo słabemi, jeżeli nárzędziá mówne działają na siebie słabo: takiemi są: b, d, g, albo mocnemi, jeżeli narzędzia mówne działają na siebie mocno; takiemi są: p, t, k [...].
Spółgłoski twarde czyli piérwotne. Chwilowe (mutae).
§ 100. Ze względu na sposób działania jamy ustnej (zetknięcie całkowite lub tylko zbliżenie narządów mównych) przy wymawianiu spółgłosek, pomiędzy spółgłoskami rozróżniamy: 1) zwarte albo wybuchowe: t k b d g pi bi ki gi, wymawianiu ich bowiem towarzyszy naprzód zwarcie narządów mównych, a następnie raptowne otwarcie; trwają one tylko jedną chwilę i dla tego nazywają się jeszcze [spółgłoskami] chwilowemi [...].
Spółgłoska. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne. Spółgłoski czyste i nosowe. Spółgłoski twarde i miękkie. Spółgłoski: wargowe, wargowo-zębowe, przedniojęzykowe (zębowe i dziąsłowe), średniojęzykowe i tylnojęzykowe. Spółgłoski chwilowe (zwarte i zwarto-szczelinowe) i trwałe (szczelinowe i półotwarte).
Ze względu na działanie narządów mowy, tak zwane zwarcie, spółgłoski p, t, b, d, g, m, n, nazywamy chwilowemi (zwarte i zwarto szczelinowe), spółgłoski zaś: f, s, sz, ch, w, z, ż, ź, trwałemi (szczelinowe i półotwarte).
Chwilowe, p. spółgłoski.
Spółgłoski (consonantes) rozróżniamy: [...] C. Ze względu na stopień otwarcia narządów mowy: a) ★chwilowe: ★zwarte (wybuchowe, eksplozywne), ★zwartoszczelinowe (afrykaty), b) ★trwałe: ★szczelinowe (spiranty, powiewne), ★półotwarte (sonorne) l, ł, r, 1) czyste: płynne (liquidae) l, ł, r, boczne (laterales): l, ł, 2) nosowe: m, n.
Trochę tylko osobliwszych terminów przynosi o ograniczonym zresztą zakresie podręcznik F. Żochowskiego.
Terminologia. Litera consonans bilabialis — wargowa, labiodentalis — wargowozębowa, muta — chwilowa, spirans — trwająca, liquida — płynna, fortis — mocna, lenis — słaba.
Szereg nowości z wyjątkiem terminologii składniowej przynosi gramatyka F. K. Malinowskiego.
Terminologia. Litera vocalis a, e, o — jasna, prosta, á, é, ó — ciemna, pochylona, litera consonans dentalis — zębowa, alveolaris — przyciskowa, palatalis — pieszczona, explosiva — chwilowa, continua — trwała, spirans — powiewna, liquida — płynna, consonans dura — pierwotna, mollis — pochodna, oralis — ustna, nasalis — nosowa, fortis — mocna, lenis — słaba, alternatio — wymiana, assimilatio — upodobnienie, assymilacyja.
Językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej stanowiący pierwszy wyraz jej unifikacji od czasów Kopczyńskiego [...].
Terminologia. Głosownia: [...], spółgłoska wargowa, wargowozębowa, przedniojęzykowa, zębowa, dziąsłowa, średniojęzykowa, tylnojęzykowa, chwilowa, zwarta, zwartoszczelinowa, trwała, szczelinowa, półotwarta, czysta, (bez)dźwięczna [...].