terminów gramatycznych online
przypadek
Przypadek jest morfologiczną kategorią fleksyjną imion. Podstawową funkcją kategorii przypadka jest funkcja składniowa, polegająca na sygnalizowaniu związków syntaktycznych istniejących między składnikami wypowiedzenia.
Cytaty
Słowa: nazywać się, i być, rządzą dwoma przypadkami: mianownikiem podmiotu i mianownikiem epitetu, przymiotnika, opowiednika np. ja jestem nieszczęśliwy, on się nazywa Krasicki. Częściej jednak te słowa rządzą przypadkiem 6ym: on jest nieszczęśliwym.
Gramatycy angielscy wykazują trzy przypadki w swoim języku [...].
Resztę przypadków tworzą przez dodanie of do czwartego na drugi, to do tegoż na przypadek trzeci.
Istotniki ulegają następnie odmianom przez stawianie ich w mowie, bądź jednostkami, bądź wielością w rozmaite wyrazowe stosunki, — podobnie jak w rzeczywistości wszystkie przedmioty wedle swojego położenia naginają się pod wpływem innych. Takich różnych położeń, czyli przypadków skutkujących odmianę w wyrazach istotnikowych, tak w jednoskazie, jak w wieloskazie znajdziemy siedm, odpowiednich siedmiu głównym częściom mowy, które zaliczbować musiemy koleją w naczelnym kluczu usprawiedliwioną.
Jeżeli przy istotnikach i przymiotnikach utrzymać się dały łacińskie casus, przypadki, przez które, tamte części mowy przechodząc, zmieniają końcówkę; to przy sprawomianie persona, mimo najtwardszego konserwatyzmu żadną miarą zachowaną być nie może.
Przypatrując się rozwojowi odmian tego oddziału dosprawianów odmiennych, dojrzeć można w większéj części, bo wiele jest ułomnych, trzy przypadki połączone, jak u istotników, piąty, zawsze ze stosunnikiem. Piérwszy odpowiada przypadkowi mianującemu istotników […] Trzeci wreszcie jest ten, w którym dosprawian równa podobieństwo, albo daje podobieństwu piętno tożsamości, nazwiéjmy go równającym (coëquativus); — przybiera stosunniki: na, we, po, — np.: na wyż, w dłuż, po niemiecku.
Równający (przypadek) . Odmiana przysłówka przymiotniczego, trzeci jego przypadek.
Przypadek czyli spadek jest to zakończenie, jakie istotnik przybiera, dla wyrażenia różnych stosunków jednych istot względem drugich.
Ile jest przypadków? Język polski ma w obu liczbach po siedm spadków, którym od względów, jakie oznaczają, dano szczególne nazwy. a) Mianownik używa się na pytania kto? co? i oznacza istotę, o któréj się coś mówi, w zdaniu zwykle jest podmiotem […]. b) Dopełniacz kładzie się na pytania kogo? czego? czyj? i oznacza istotę, do któréj coś należy, albo od któréj coś pochodzi [...]; albo tę istotę, która chwilowo, częściowo, z pewném ograniczeniem lub przeczeniem doznaje działania [...]. c) Celownik kładzie się na pytania komu? czemu? i oznacza istotę, dla któréj coś się dzieje, która jest celem działania [...]. d) Biernik kładzie się na pytania kogo? co? [...] i oznacza istotę, która będąc w stanie biernym, nie działającym, przyjmuje na siebie działanie innéj istoty [...]. e) Wołacz używa się bez pytań i oznacza istotę, do któréj mówiemy, którą wołamy, wzywamy [...]. Narzędnik używa się na pytania kim? czém? oznacza istotę, będącą narzędziem działania lub stanu, t.j. taką istotę, przy pomocy któréj coś się stało, coś jest [...]. Narzędnik oznacza także istotę, która jest w przejściu z jednego stanu do drugiego w skutku działania podmiotu [...]. g) Miejscownik kładzie się zawsze z przyimkami na pytania: na kim? w kim? po kim? o kim? przy kim? na czém? w czém? o czém? przy czém? i oznacza istotę, kiedy ją uważamy jako miejsce lub czas, w którym lub przy którym, coś się znajduje, coś się dzieje [...]. Ten przypadek używa się tylko z przyimkiem, inne zaś oprócz mianownika i wołacza mogą się używać z przyimkiem lub bez przyimka.
Przymiotniki polskie odmieniają się przez rodzaje, liczby, przypadki i stopnie. Ze względu na trojaki rodzaj przymiotników, z któremi się używają, mają trojaki rodzaj i trojakie zakończenie […]. Stosownie do istotników przymiotniki mają siedm spadków i dwie liczby, stopni zaś jest trzy: równy, wyższy i najwyższy.
Casus Przypadek. [pp.]
Przypadki Casus. Najstosowniéj oznaczać je liczbami: pierwszy, drugi i t. d. [pp. 1, pp. 2 i t. d.]. Ablativus wypada nazywać ósmym [pp. 8]. szósty zaś oznaczałby Instrumentalis. (Nazywanie przypadków imionami obrazowymi nigdy dość trafnym być nie może, bo w naszym języku na przykład każdy przypadek niejednę służbę znaczeniową pełni. Najpomyślniéj jest, gdy w terminologii w ogóle można coś liczbami wyrażać: wówczas nikną wszelkie nieporozumienia, a do tego, co najważniejsza, odróżnianie przypadków liczbami ma u nas za sobą tradycyją i zwyczaj ogólny. Przecież wszystkie języki nazywają osoby w czasowaniu numerami dla czegoż byśmy mieli usuwać ten system z przypadkowania, skoro jest już utartym?) (s. 110).
[Przypis pod tekstem A. A. Kryńskiego (s. 110-111)]: „Co do oznaczania przypadków liczbami jestem zdania innego, aniżeli szanowny projektodawca. Wobec zmienionego w dziełach lingwistów po- (s. 110)//rządku dawnego przypadków na inny, nie odpowiadający używanemu i w naszych gramatykach, oznaczanie przypadków liczbami byłoby mniéj dogodnym i nieraz dawać by mogło powody do nieporozumień. Dosyć tu przypomniéć porządek przypadków np. u Miklosicha, gdzie przyp. 1 = nom., 2 = voc., 3 = acc., 4 = gen., 5. = dat., 6 = instr., 7 = loc.; widoczna więc niezgodność z systemem dawnym, od przyp. 2-go do 5 włącznie. Niesłusznie téż byłoby oznaczać liczbą 8 łaciński ablativus, skoro przypadek ten (w łacinie) miejsca 8-go z rzędu nie zajmuje. Nazwy specyalne przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik,… odpowiadające łacińskim: nominativus, genetivus, dativus, … pod każdym względem od nich nie gorsze, zabezpieczają od niedokładności w oznaczaniu i od wszelkiego zamieszania, tym bardziéj, że u nas w nauczaniu szkolnym od paru dziesiątków lat przyjęte, żadnéj niedogodności w praktyce nie przedstawiają. (Obszerniéj o tym w Bibl. warsz. 1880 III, w Rozbiorze gram. Małeckiego str. 17 i 18). – Z oznaczaniem osób w czasowaniu liczbami (1, 2, 3) rzecz inna: pod tym względem jesteśmy i pozostajemy w zgodzie z odwiecznym systemem wszystkich języków” (s. 111).
При именахъ существительныхъ должно замѣтить: родъ rodzaj, число liczbę, падежъ przypadek.