terminów gramatycznych online
brzmienie miękkie
Język: polski
Cytaty
Figury Cyryla Alfabetu ъ ь są oczywiście znamionami ostrzegaiącemi o twardem lub miękkiem brzmieniu spółgłoski; figury zaś tegoż Alfabetu я ю ѣ możnaby uważać jako złożone z litery i, która poprzedzającą spółgłoskę miękczy, i z samogłoski na którą zmiękczona społgłoska spływa.
[…] Jeżeli zmiękczone spółgłoski stoją przed jakąkolwiek samogłoską, cechą ich miękkiego brzmienia jest litera i […], np.: biały, wiara, pieniądze. Jest to najpowszechniéjszy w naszym języku sposób oznaczania miękkiéj spółgłoski, lecz ma tę niedogodność, że nie odróżnia spółgłoski spływającéj na cienką samogłoskę i, od spółgłoski miękko tylko wyrobionéj, ale spływającéj na grubą samogłoskę [...].
X Ma dwa brzmienia, jedno twarde ks, drugie miękkie gz.
[...] Gdzie miękka spółgłoska przed inną spółgłoską lub na końcu słowa się znajduje, tam wyrzucona została miękka samogłoska lub starosławiańska miękka półsamogłoska [...], albo zlała się z poprzedzającą spółgłoską [...].W dzisiejszym języku nie jest to prawidło bez wyjątków, ponieważ im więcéj język się kształci, tém daléj odbiega od źródła swego, kształci się samodzielnie i mięknie stopniowo, [...]. Stąd to pochodzi, że i dziś niektóre twarde brzmienia przechodzą na miękkie, i dlatego to jedni je po dawnemu tj. twardo, drudzy zaś już miękko wymawiają [...].
Spółgłoski gardłowe g, k, przybierają […] przed wtrąconém e brzmienie miękkie, np. gry, gier; kry, kier […].
L 1. Spółgłoska przedniojęzykowa, podniebienna czyli miękka; odpowiednia jej twarda, czyli niepodniebienna jest ł. Co do natury swojej, l należy do brzmień, które nazywano dawniej płynnemi (l, r), dziś noszą one nazwę drgających. W staropolszczyźnie, przed wiekiem XVI-ym nie rozróżniano w piśmie l i ł; niekiedy miękkie l przed samogłoską wyrażano przez ly lub li (lyas, liud, dalyeko...). Od wieku XVI-go ustaliło się w piśmie i druku odróżnianie dwu tych spółgłosek, które do dziś ś. utrzymuje, tj. brzmienie miękkie l wyrażamy przez l, twarde zaś czyli niepodniebienne przez ł (daleko, łapa, stały, czoło).
M 1. spółgłoska wargowo-nosowa, twarda (np. morze, męka, myć); w wyrazach przed samogłoskami podniebiennemi i i e, oraz przed innemi powstałemy z prasłowiańskiego e, a często i przed ę brzmienie m zmieniło ś. na podniebienne, czyli miękkie m' (np. miły, zmienić, ludźmi, imię, śmiały...). Miękkość m' w środku wyrazu przed samogłoskami wyrażamy w piśmie dodając literę i obok m (np. miedza, imię = m'edza, im'ę...), nie czynimy tego tylko przed samogłoską i, gdzie m jest zawsze miękkie (t.j. mi = m'i). W dawnej polszczyźnie (w rękopisach w XIV-XV) miękkość brzmienia m' oznaczano najczęściej przez y dopisane obok m (smyerć, gimyano, yest...) lub też wcale nie oznaczano (np. znamienity, zeme, smerć...). Na końcu zgłoski miękkość brzmienia m' znikała w nowszym języku i dawniejsze m' wymawia się dziś twardo jako m; w piśmie też nie oznacza ś. (np. łam, S. Pol. łam', łamcie, Radom, siedem).