terminów gramatycznych online
bezokolicznik
Geneza: uniwerbizacja określenia "tryb bezokoliczny"
Bezokolicznik jest formą fleksyjną czasownika nieokreśloną co do kategorii czasu, osoby (oraz liczby 1 rodzaju).
Cytaty
§ 265. Bezokolicznik kończył się pierwotnie przyrostkiem ti (stsłow. ti), który następnie zmienił się na ci, a w końcu, po zniknieniu ostatniej samogłoski i, zostało samo ć.
„Pisać" nie wyraża bliżej ani czasu ani sposobu, podając tylko nazwę czynności, jest to tryb bezokoliczny czyli bezokolicznik (modo infinitivo).
Formę bezokolicznika znamionuje końcówka -ć dodana do tematu czasu przeszłego [...]. Temat czasu przeszłego występuje niekiedy w postaci obocznej, znanej z 3 os. l. mnogiej [...]. Na uwagę zasługują następujące ważniejsze osobliwości w budowie bezokolicznika: 1. Czasowniki, których temat czasu przeszłego kończy się na k lub g, wymieniają tę spółgłoskę na c [...]. 2. Czasowniki, których temat czasu przeszłego kończy się na t lub d, wymieniają tę spółgłoskę przez końcówką bezokolicznika ć na ś [...]. 3. Czasowniki trę, drę, prę, mrę, wrę, pielę tworzą bezokolicznik od tematu czasu przeszłego w swoistej obocznej postaci [...]. 4. Czasowniki id-ę, siąd-ę tworzą bezokolicznik od tematu czasu teraźniejszego z wymianą d na ś, jak w punkcie 2.
Pospolicie nazywa bezokolicznik czynność, nie podając, kto ją wykonuje, np. pisać, czytać, lub stan, nie podając, kto się w nim znajduje, np. leżeć. Nazywa tedy czynność oderwaną od jej sprawcy i stan oderwany od jego nosiciela i tym właśnie różni się od form osobowych czasownika i imiesłowów. Zbliża się natomiast przez to samo do rzeczownika i dlatego nieraz można zastąpic rzeczownik bezokolicznikiem i na odwrót, np. lubię pływać i pływanie; dlatego też bezokolicznik może być w zdaniu podmiotem, np. Prawdę mówić przystoi uczciwemu - i dopełnieniem, np. Chcę spać. Lubię czytać.