terminów gramatycznych online
bezokolicznik
Geneza: uniwerbizacja określenia "tryb bezokoliczny"
Bezokolicznik jest formą fleksyjną czasownika nieokreśloną co do kategorii czasu, osoby (oraz liczby 1 rodzaju).
Cytaty
§ 265. Bezokolicznik kończył się pierwotnie przyrostkiem ti (stsłow. ti), który następnie zmienił się na ci, a w końcu, po zniknieniu ostatniej samogłoski i, zostało samo ć.
Formę bezokolicznika znamionuje końcówka -ć dodana do tematu czasu przeszłego [...]. Temat czasu przeszłego występuje niekiedy w postaci obocznej, znanej z 3 os. l. mnogiej [...]. Na uwagę zasługują następujące ważniejsze osobliwości w budowie bezokolicznika: 1. Czasowniki, których temat czasu przeszłego kończy się na k lub g, wymieniają tę spółgłoskę na c [...]. 2. Czasowniki, których temat czasu przeszłego kończy się na t lub d, wymieniają tę spółgłoskę przez końcówką bezokolicznika ć na ś [...]. 3. Czasowniki trę, drę, prę, mrę, wrę, pielę tworzą bezokolicznik od tematu czasu przeszłego w swoistej obocznej postaci [...]. 4. Czasowniki id-ę, siąd-ę tworzą bezokolicznik od tematu czasu teraźniejszego z wymianą d na ś, jak w punkcie 2.
Pospolicie nazywa bezokolicznik czynność, nie podając, kto ją wykonuje, np. pisać, czytać, lub stan, nie podając, kto się w nim znajduje, np. leżeć. Nazywa tedy czynność oderwaną od jej sprawcy i stan oderwany od jego nosiciela i tym właśnie różni się od form osobowych czasownika i imiesłowów. Zbliża się natomiast przez to samo do rzeczownika i dlatego nieraz można zastąpic rzeczownik bezokolicznikiem i na odwrót, np. lubię pływać i pływanie; dlatego też bezokolicznik może być w zdaniu podmiotem, np. Prawdę mówić przystoi uczciwemu - i dopełnieniem, np. Chcę spać. Lubię czytać.