Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

czas teraźniejszy praesens

Język: polski
EJP 1991, 39 Definicja współczesna

Czas jest kategorią fleksyjną czasownika [...]. Członem nienacechowanym w obrębie kategorii czasu jest cz. teraźniejszy (nieprzeszły), oznaczający najczęściej współczesność zdarzenia w stosunku do momentu mówienia lub in. momentu czasowego odniesienia wyznaczonego przez kontekst.

Cytaty

Nał/1774, s. 366 Definicja

Ukazujący Sposob. Indicatif. Czas teraźniejszy. Présent [...]. Je suis, ja jestem.

Nał/1774, s. 429

P. Wiele jest Czasow? O. Jest ich tylko trzy właściwie, le présent, teraźniejszy; le passé, przeszły; et l'avenir, przyszły; dla tego te Czasy nazywać będziemy trois temps naturels, trzy właściwe czasy. P. Zda mi się, że się więcej czasow znajduje w Sposobieniach Czynosłow? O. To prawda, wyliczyliśmy ich jedenaście [...]. Ale te wszystkie Czasy należą do jednego ze trzech właściwych Czasow [...]. P. Ktore są trzy Właściwe Czasy Czynosłow? O. Są te: Teraźniejszy (Présent), Przeszły Nieoznaczony (Prétérit Indéfini), i Przyszły (Futur).

Nał/1774, s. 430 Definicja

Czas teraźniejszy znaczy, iż co jest, albo się dzieje, tego Czasu, ktorego mowią.

Lub/1778, s. 18

Ю. zamiast Я. w trzeciej osobie wielkiej liczby terazniejszego i przyszłego czasu wtorego sprzęzenia (praesens et futurum tempus secundae coniugationis) nieporządkowie używa się: строютъ, zamiast строятъ, budują.

Lub/1778, s. 77 (77-78)

Czasow mają Rossyjskie słowa dziesięć: ośm od prostych, a dwa od złożonych. Od prostych. 1.) Terazniejszy (Praesens): трясу trzęsę [...] 2.) Przeszły niedoskonały (Praeteritum imperfectum): трясъ trząsł [...] 3.) Przeszły jednokrotny (Praeteritum unicum): тряхнулъ trząsnął [...] 4.) Dawno przeszły pierwszy (Plusquam perfectum primum): тряхивалъ trząsywał [...] 5.) Dawno przeszły wtóry (Plusquam perfectum secundum): бывало трясъ bywało trząsł [...] 6.) Dawno przeszły trzeci (Plusquam perfectum tertium): бывало трясывалъ [...] trząsywał [...] 7.) Przyszły niedoskonały (Futurum imperfectum): буду трасти będę trząsł, стану бросать [...] zacznę ciskać [...] 8.) Przyszły jednokrotny (Futurum unicum): тряхну trząsnę [...] Od złożonych. 9.) Przeszły doskonały (Praeteritum perfectum) na przykł: написалъ napisał, od пишу piszę; 10.) Przyszły doskonały (10. Futurum perfectum): напишу napiszę.

[Временъ имѣютъ Россїйскїе глаголы десять: осмь отъ простыхъ, да два отъ сложенныхъ; отъ простыхъ, 1) настоящее, трясу, глотаю, бросаю, плещу, 2) прошедшее неопредѣленное: трясъ, глоталъ, бросалъ, плескалъ; 3) прошедшее однократное: тряхнулъ, глонулъ, бросилъ, плеснулъ; 4) давно прошедшее первое; тряхивалъ, глатывалъ, брасывалъ, плескивалъ; 5) давно прошедшее второе: бывало трясъ, бывало глоталъ, бросалъ, плескалъ; 6) давно прошедшее третїе: бывало трясывалъ, глатывалъ, брасывалъ, плескивалъ, 7) будущее неопредѣленное: буду трясти; стану глотать, бросать, плескать, 8) будущее однократное; тряхну, глону, брошу, плесну. Отъ сложенныхъ, 9) прошедшее совершенное, напр: написалъ отъ пишу; 10) будущее совершенное: напишу. Łomonosow, 1757, § 263. ]
Lub/1778, s. 89 (88-89)

Następujące słowa stają się w przeszłym doskonałym czasie z przeszłego niedoskonałego i z przekładania, którego one w terazniejszym czasie w złożeniu nie miewają. Алкаю łaknę, взалкалъ połaknął.

Lub/1778, s. 133

Czas [...] Terazniey: Показывая, показываючи, показуя pokazując.

Ryk/1850, s. 96 Definicja

Czas teraźniejszy 1. Formuje się z trybu bezokolicznego poprzez odrzucenie znaku to, a dodanie zaimków osobistych, I, thou, he, she, it, we, i. t. d. Wszystkie jego osoby są podobne do trybu bezokolicznego, wyjąwszy drugą i trzecią liczby pojedyńczéj, z których druga przybiera st lub est, podobnie jak stopnie najwyższe, trzecia s lub es, podobnie i dla téj saméj przyczyny co rzeczowniki w liczbie mnogiéj. [...] Czas teraźniejszy wyraża istnienie lub działanie obecne.