terminów gramatycznych online
zmiękczenie (spółgłosek, spółgłoski)
Cytaty
Sposób uskuteczniania odmiany w wyrazie przez zmiękczenie głoski, nie może służyć wszystkim wyrazom, bo tylko twardą spółgłoskę można zmiękczyć. Ile razy zatém oddajemy grammatyczny wzgląd jakowy przez zmiękczenie twardéj spółgłoski, musimy mieć na oddanie tego samego względu drugą formę dla miękkich głosek. Tym sposobem spółgłoski twarde i miękkie lub niby miękkie formują ciągle dwie oddzielne klassy.
Trzeci podział spółgłosek na: twarde i miękkie.
Twardemi spółgłoskami zowiemy te, w których nie słychać żadnego pieszczenia głosu, jako to: b, p, d, t, w, f, g, h, ł, s, z, itp.
Miękkiemi przeciwnie nazywamy te, w których dźwięku czuć zmiękczenie i pieszczotliwość; takiemi są np.: ń, ć, ś, ż, l, oraz grubsze nieco zmiękczenia takie, jak: ż, sz, rz, dz, dż, itp.
Miękczenie spółgłosek. Istnieją w obecnym języku polskim szeregi wyrazów etymologicznie pokrewnych, to jest pochodzących z tego samego źródła historycznego, w których spółgłoski pierwotne uległy późniejszym przemianom; np. obok ła-pa, ża-ba, drzew-o, dwór..., mamy: łap'e, żab' e, drzew' e... Taka różność postaci wynikła wskutek zmiany spółgłoski twardej na odpowiednią podniebienną, czyli wskutek "zmiękczenia" jej przed następującą samogłoską podniebienną e lub i, albo też w połączeniu z następną spółgłoską podniebienną j.
Zmiany głoskowe. Zmiany żywe i historyczne. Wymiany głoskowe (oboczności). Głoski oboczne. Głoska podstawowa i oboczna. Upodobnienie głoskowe (do przedniej głoski czyli wsteczne, do następnej głoski czyli postępowe, pod względem artykulacji krtani, pod względem miejsca artykulacji w jamie ustnej, pod względem stopnia rozwarcia narządów mowy). Stosunek chronologiczny zmian głoskowych. Wzdłużenie (samogłoski podstawowej). Stwardnienie i zmiękczenie spółgłosek. Iloczas. Samogłoski długie i krótkie. Dwugłoski. Półsamogłoski (mocne i słabe). Samogłoska e ruchome. Przestawka głosek.
Stwardnienie i zmiękczenie spółgłosek. Przykład na stwardnienie (historyczne): W wyrazie łza nastąpiło stwardnienie miękkiego starosł. l' (sleza). Przykłady stwardnień żywych: anieli, aniołowie, dworzec, dworak... Stwardnienia i miękczenia spółgłosek zależne są od następujących po nich samogłosek ścieśnionych (miękkich) i, e, z (wyjątkiem e = ъ). [...] Na zmiękczenie końcowego ć w bezokoliczniku wpłynęła samogł. i: pisa-ć = pisaci. Tak samo na zmiękczenie końcowej spółgłoski w rozkaźniku i: bierz (— beri), siedź (—sedi).
Zmiany głoskowe (historyczne) [...]. B. Jakościowe (kwalitatywne) [...]: b) pod względem artykulacji średniej części języka: ★zmiękczenie (uśredniojęzykowienie, upodniebiennienie, palatalizacja), np. ńebeśp'ečny lub ★stwardnienie (odśredniojęzykowienie, odpodniebiennienie, dyspalatalizacja) np. ratca > raćca.
Zmiękczenie, p. zmiany głoskowe B.