terminów gramatycznych online
pierwiastek rdzeń, źródłosłów
Zob. rdzeń
Cytaty
Przyimek o, równie jak inne w skład słów wchodzące, odróżniać potrzeba od głosek do pierwiastku słowa należących. Np. w słowach orać, ostrzyć, polować, władać, stać, stronić i t. p. początkowe głoski nie są przyimkami, bo się nie mówi rać, —strzyć, —lować, —ladać, —lać, —tronić i t. p
W zakończeniach stwo, ski, przydanych do pierwiastku mającego ostatnią głoskę d lub t, zmienia się s na dz lub c; np. lud, ludzki; dowódca, dowództwo; brat, bractwo.
W tworzeniu wyrazów pochodnych na ski zakończonych, zdarzają się też inne zmiany spółgłosek do pierwiastku wyrazu należących. [...] Np. wieś, wiej-ski; Zamość, Zamojski; Lublin, lubelski; brat, braterski.
W budowie wyrazów wyróżniamy różne cząstki składowe. Najważniejszą cząstką czyli rdzeniem, z którego wyraz każdy zbudowany, jest piérwiastek. Z pierwiastku tworzy się też zwykle cała rodzina wyrazów, np. w wyrazach: uroda, — przyroda, — rodzić, — wrodzić; — urodziny, — narodzenie, —wyrodek, — rodzice, — zgłoska: rod jest właśnie piérwiastkiem.
Rzeczowniki: rachunek, rysunek, szacunek, opiekun itp. piszemy przez u, bo one pochodzą od piérwiastków, przybierających w czasie teraźniejszym i w czasach pochodnych, przyrostek (sufiks) u, np: rys-u-ję, rach-u-je, szac-u-ję.
§ 48. Części morfologiczne wyrazu. W każdym wyrazie rozróżniać należy:
1.Pierwiastek albo pień, inaczej rdzeń, to jest część wyrazu, w której zawiera się główne, zasadnicze jego znaczenie; np. wyrazy: dawać, rozdanie, dajemy, danina, wydawca, sprzedaż, ... mają za pierwiastek zgłoskę da.
Pierwiastki i osnowy słowa. Porównywając formy słowne jedne z drugiemi, spostrzegamy większe lub mniejsze podobieństwo ich budowy, i podług tego w rozlicznych formach słowa możemy odróżnić: 1) pierwiastek słowa, 2) osnowę słowną, 3) osnowę czasu teraźniejszego, 4) osnowę trybu bezokolicznego. Pierwiastek jest tą częścią słowa, w której zawiera się główne, zasadnicze jego znaczenie; np. słowa: dać, daję, dawał, rozdajemy, oddają, wydały, nadany, i t. p. mają wspólny pierwiastek w zgłosce da.
Rdzeń (pierwiastek). Temat (osnowa), zmienny i niezmienny.
Wyrazy mają swoją zasadniczą zgłoskę, powtarzająca się w całej rodzinie: o-grod-nik, za-grod-a, gród, grodz-ę itd. Niekiedy istotne te części zawiązkowe nawet zgłoski same przez się nie tworzą np. śmierć, martwy, mór, mrę itp., a więc wspólne są tu tylko dwie spółgłoski: mr. Część taka wyrazu nazywa się rdzeniem (pierwiastkiem). Rdzeń rzadko kiedy stanowi zrozumiały wyraz.
Pierwiastek, p. wyrazy I B.
I. Części wyrazów: [...] B. Słowotwórcze: [...] b) formalne:
1) ★rdzeń (pień, ★pierwiastek) — część wyrazu powtarzająca się w całej rodzinie wyrazów, np. kos-a, kos-ić; stol-arz, stoł-ek, stol-nica itp.