terminów gramatycznych online
osoba gramatyczna
Geneza: łac. persona 'osoba'
Osoba. Kategoria gramatyczna o funkcji wskazującej (deiktycznej), jeden z podstawowych środków jęz. aktualizacji wypowiedzenia. Funkcja aktualizacyjna kategorii osoby polega na wskazaniu uczestnika zdarzenia będącego przedmiotem danego zdania poprzez jego identyfikację z jednym z uczestników aktu porozumiewania się językowego.
Cytaty
Persona – osoba a. persona.
Personae verborum quot sunt? Tres. Quae? Prima ut lego: Secunda ut legis. Tertia ut legit.
Osob słow wiele są? Trzy. Które? Pierwsza jáko czytam: Wtora jáko czytasz. Trzecia jáko czyta.
1) Na wyrażenie osoby, tj. piérwszéj okoliczności sądu zamkniętego w słowie, mamy końcową odmianę zwaną osobowaniem, czyli odmianą przez osoby. Trzy osoby wchodzą do mowy, piérwsza, która mówi; druga, do któré mówi; trzecia, o któréj jest mowa. Zaimki wyrażające te osoby, są dla piérwszéj ja, dla drugiéj ty, dla trzeciéj on. Do zaimków tych osób stosuje się słowo przez różną końcową odmianę, np. ja jestem, mam, mówię [...].
[...] Nazywámy je jednakże dlá różnicy i panującego zwyczaju piérwiástkami słównemi, bo téż słowo zostaje z niemi w ściślejszym formalnym związku, gdyż z wielu piérwiástków urábiá się każdá osoba czasu teraźniejszego przez samo łączenie się z niemi odpowiednich końcówek osobowych [...].
[...] Wszystkie atoli te znaczeniá schodzą się s sobą, jakoby w punkcie centralnym, w ogólnym znaczeniu wyrazu, tak że pospolicie w mowie naszéj wyráz i słowo znaczą jedno i prawie to samo. Lecz w gramatyce słowo (verbum, rhema) służy za názwę naukową (terminus technicus), oznaczającą jednę s części mowy. Słowo tedy, jako názwa naukowá, oznaczá nám w gramatyce byt, jistnienie, stán, czynność lub bierność jakiéj jistoty w danym czasie [...]. Tak się rzecz má względem wszelkich jinnych słów w mowie ludzkiéj co do oznaczaniá czynności, stánu jistót w głównych trzech dobach czasu. Dlá tego téż nasz Mroziński i jinni za nim gramatycy nasi nazywają niby z niemiecka słowo czasownikiem (Zeitwort), chcąc w taki sposób wyróżnić gramatyczne znaczenie słowa od pospolitych jego znaczeń. Lecz wyraz czasownik byłby może stósowniejszym do oznaczeniá zegaru, (z niemieckiego Säger), niżeli do oznaczaniá naszego słowa, i nie oddaje wcale tego, co wyrażá niemieckie Zeitwort, chyba żebyśmy je dosłownie oddali czasosłowem [...]. Możná wpráwdzie zarzucić názwie słowo, jiż má tyle pospolitych znaczeń, aleć wyráz czas, jako názwa naukowá, co jinnego znaczy w gramatyce aniżeli w pospolitym używaniu tegoż wyrazu, a jednakże żádnemu jeszcze poważnemu gramatykowi nie przyszło na myśl usuwać naukowéj nazwy czas. To cośmy dopiéro powiedzieli o názwach naukowych słowo, czas, stosuje się w całéj pełni i do názw naukowych osoba, liczba itd. itd., które także w pospolitym używaniu mają jinne znaczenie, niżeli w gramatyce [...].