terminów gramatycznych online
imiesłów
Participium (imiesłów). Niefinitywna (nieosobowa) forma czasownika będąca syntaktycznym derywatem regularnie tworzonym od form osobowych.
Cytaty
Części mowy nazywają się po polsku i po łacinie, jak następuje:
Iwsza: Wykrzyknik (Interjectio), np. ach! [...]
Xta: Imiesłów (Participium), np. pisany, czytany, piszący, czytający i t. d.
O Imiesłowach (Participia). [...]
A. Wyrazy do 10tej części mowy należące dlatego nazywają się Imiesłowy, że oznaczają Imiona od słów pochodzące, np. czytany, czytający, pochodzą od słowa czytać.
Imiesłów, participium.
[...] Język polski ma dziesięć części mowy: Rzeczownik, przymiotnik, liczebnik, zaimek, słowo, imiesłów, przyimek, przysłówek, spójnik, wykrzyknik.
O przymiotnikach częstokrotnych i dokonanych, będących właściwie imiesłowami powiemy w Rozdziale o imiesłowach […].
Co to jest imiesłów [...].? Jest to część mowy, która jak słowo oznacza działanie w czasie, ale połączone z własnością przymiotnikową.
Co wynika z tego znaczenia imiesłowu [...]? Że część ta mowy rządzi się prawidłami słowa, z któremi łączą się znamiona przymiotnikowe. Podobnie więc jak słowa, imiesłowy mogą wyrażać czasy, są czynne, bierne, jednokrotne, częstokrotne, dokonane i często dokonane. Podobnie jak przymiotniki mogą się spadkować w dwóch liczbach i trzech rodzajach, a podług dwóch wzorów w l.m.
Imięsłów, czyli imię słowno-przymiotne, albo krócéj przymiotnik słowny, jest częścią imię, częścią słowo; gdyż ma zakończenie i odmiany imienia przymiotnego, a znaczenie, czasy i rząd słowa, np. człowiek pracujący, koń rżący i t. d.
Imięsłów ma to samo znaczenie co i słowo, to jest: znaczy on sąd czyli zdanie o tym rzeczowniku, do którego należy i nie różni się od słowa jak tylko zakończeniem i sposobem odmiany, np. jestem drzymiący, piszący, wołany, proszony i t. d.; zamiast: drzymię, piszę, wołają mię, proszą mię i t. d. Że imięsłów ma znaczenie słowa, a zakończenie i odmiany imienia przymiotnego, dlatego téż sowie się imięsłowem, jest on więc, częścią imię, częścią słowo.
Że imięsłów ma znaczenie tego słowa, od którego pochodzi, przeto téż imięsłowy tak, jak słowa są rozmaite, mianowicie: czynne, bierne, nijakie, niedokonane i t. d.
Że imięsłów jest częścią imię częścią słowo, dlatego téż podlega dwojakiéj odmianie; jako imię przymiotne odmienia się przez rodzaje, liczby, przypadki, a częstokroć i przez stopnie, np. uczony, a, e; uczeni, uczone; uczonego, uczonéj; uczony, uczeńszy, najuczeńszy i t. d.; a jako słowo odmienia się przez czasy [...]; albo właściwiéj mówiąc: jest on podług rozmaitości czasów rozmaity, np. czasu teraźniejszego: piszący, a, e; czasu przeszłego: pisany, a, e; czasu przyszłego: mający, a, e, pisać; i t. d.
Imięsłowy polskie są dwojakie: zwyczajne czyli odmienne, albo raczéj przymiotne, np. pragnący, a, e; upragniony, a, e i t. d.; i osobliwe czyli nieodmienne, albo raczéj przysłówkowe, np. pragnąc, zapragnąwszy i t. d.
Wszystkich imięsłowów w języku polskim zwyczajnych i osobliwych dokonanych i niedokonanych, czynnych i biernych pojedynczych i złożonych razem wziętych jest: dwadzieścia dwa.
Oto np. w ostatnich wydawnictwach krakowskich spotykamy się z taką nomenklaturą: „Niektóre masculina z nomin. na -a”. „W znaczeniu vocativu, accusativu”. [...] „Podług deklinacyi rzeczownikowej występuje ten imiesłów (= ten im. występuje) jak nominativus lub accusativus”. „Pl. accus. w znaczeniu nom. adj. podług deklinacyi rzeczownikowéj”.[...] Zapytać się chce, dlaczego osoby tak piszące czynią wyjątek dla pewnych terminów, a dla innych nie? Czemu nie piszą np. attributa, kiedy piszą masculina? Czemu nie piszą np. declinatii substantivialnej [...]?
Niektórzy używają systemu mieszanego: jedne pojęcia nazywają terminami spolszczonymi, inne obcymi, używając ich in сrudo. Oto np. w ostatnich wydawnictwach krakowskich spotykamy się z taką nomenklaturą: „Niektóre masculina z nomin. na -a”. „W znaczeniu vocativu, accusativu”. [...] „Podług deklinacyi rzeczownikowej występuje ten imiesłów (= ten im. występuje) jak nominativus lub accusativus”. „Pl. accus. w znaczeniu nom. adj. podług deklinacyi rzeczownikowéj”.[...] Zapytać się chce, dlaczego osoby tak piszące czynią wyjątek dla pewnych terminów, a dla innych nie? Czemu nie piszą np. attributa, kiedy piszą masculina? Czemu nie piszą np. declinatii substantivialnej [...]?
§ 257. Imiesłowy. Do form konjugacyjnych w języku polskim, podobnie jak w innych indoeuropejskich, zaliczamy nadto szereg przymiotników słownych, stanowiących odrębną kategorję, zwaną imiesłowami.