T symbol

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• SWil/1861
• SW/1900-1927
• Benni/1923

T, nieod. n. dwódziesta głoska abecadła polskiego; należy do współgłosek. Pod względem tonu i jego natężenia jest głoską twardą, mocną, ze względu na narzędzie wymawiania podniebienną, ze względu na czas trwania odbitą, t. j. nie mogącą się przedłużać. Jako współgłoska twarda, lubo w innych mowach słowiańskich zmiękcza się na t', w języku polskim nie ulega téj zmianie, lecz ma bezpośrednio odpowiadającą miękką ć (ci), na która ciągle się przemienia, np. brat, bracie, ciąć, tnie; w dalszych zaś przemianach przez ć ma powinowactwo z c i cz, np. światło, świetny, świecić, świeć, świéca, świeczka. Jako współgłoska mocna, ma odpowiadająca słabą d, z którą się w wymawianiu wzajem wyręcza, np. cnot-by (wymawia się jak cnodby), głód, rzadki (jak głót, rzatki); lecz w piśmie ledwie parę wyrazów ze swemi pochodnikami w skutek złudzenia dźwięku uległo takiéj przemianie, np. dech, tchu ( wł. dchu lub jak dawniéj dechu), tchnienie, wytchły i t. p. otwierać (zam. od wierać), otwarty, otwór i t. d. T, spływając na samogłoski e i o, nie robi ich ściśnionemi, np. kot, plot, młot, lot, łoskot, przymiotnik; wyjątek stanowią obce bót, drót, łót, które też piszą się i przez u, oraz rz. płótno, kłótnia i ich pochodniki, które zawsze mają ó; do wyjątków także należy wymawianie i pisanie wyrazów pochodzących od słów, w których ó zawsze jest ściśnione chociaż na niém żadna współgłoska się nie opiera, np. nawrócić, nawrócenie, nawrót (nawrot), powrócić, powrócony, powrót (powrót), równie jak kłócić, kłócenie się, kłótnia. W wyrazach czysto polskich t nigdy się nie podwaja; w przyswojonych już to zostaje podwojone, już zmienia się na pojedyńcze, np. gutapercza lub gutta-percha. Gdzie w obcych wyrazach t wymawia się jak c lub jak s, tam po przyswojeniu pisze się przez głoskę c, np. potentia, potencja, partial, parcjalny i t. p. Th zawsze przechodzi na t czyste (nigdy zaś na f jak winnych mowach słow.), np. Demosthenes, Demostenes, theologia, teologja i t. p.

T 1. spółgłoska przednio-podniebienna, zębowa, cicha (mocna), twarda; przed spółgłoską cichą (mocną) i na końcu wyrazu przechodzi w nią d: tchu, tchnąć, tchnienie (z: dchu, dechnąć, dchnienie), otwierać (= otfierać, z: od-wierać), gładki, lud (= wymawia się: głatki, lut); miękczy się (od początku wieku XIII) w ć: brat - bracie, złoto - złocić, świat - świecić, przed samogłoską jotowaną miękczy się w c: świeca (z: świet-ja), a następnie (zmiękczenie drugiego stopnia) w cz: świeczka [...]