terminów gramatycznych online
wyraz złożony compositum
Wyraz złożony. Morfologicznie złożona jednostka leksykalna, oparta na dwu lub więcej rdzeniach. W zależności od struktury w. z. wyróżnia się w pol. tradycji słowotwórczej ich 3 typy: zrost, zestawienie, złożenie.
Cytaty
Zgłoskuje się zawsze tak, iżby zgłoska, czyli część wyrazu kończyła się na samogłoskę wyjąwszy w wyrazach złożonych; n. p. pie-szo, od-był.
(-) Łącznik kładzie się albo przy części wyrazu, którego koniec przenosi się do drugiego wiérsza, albo służy do połączenia dwóch, lub więcéj wyrazów, nie stanowiących wyrazu złożonego […].
Wyraz [...] złożony, który się z kilku wyrazów składa, np. dobroczynny, od dobry i czynić.
Nasz i starosłowiański język nie ciérpi rozziewu z wyjątkiem wyrazów złożonych, s których piérwszá część składowa kończy się na samogłoskę, a drugá zaczyná się od samogłoski czystéj o lub u, w starosłowiańskim zaś od ą, gdyż w starosłowiańskiéj mowie jeden tylko spójnik a i z niego złożone zaczynają się od a, które nigdy nie pojáwiá się na drugim miejscu w wyrazach złożonych [...].
Sám piérwiástek może być temátem, któremu zwykle towarzyszą końcówki już to rodzajowe a, o, e, już to skłonnikowe u, m, już to spójka e [...], a jeżeli nie má na swym początku nágłosu, ani na końcu pogłosu, tylko końcówki, jak np. rod, takowe wyrazy nazywámy piérwotnemi (primitiva); jeżeli zaś piérwiástek má przed sobą nágłos, np. naród, uroda, poród, których piérwiástek jest rod, a nágłosy na, u, po, takowe wyrazy nazywámy złożone (composita) [...].
W § 92 mówiliśmy o nágłosach wchodzących w skłád wyrazów złożonych, które po większéj części są przyjimkami; obecnie zaś rozwáżym rzeczowniki złożone, w których miejsce nágłosów zajmują piérwiástki i piérwotniki z jinnych części mowy, i jak takowe skłádają się ze sobą. 1. Niektóre s tych złożonych łączą się ze sobą bez spójki jako liczebniki: pół, np. półrólɳik [...], s których niektóre przyjmują pogłos k, jako to: półpanek [...]; albo téż przybiérają końcówkę e powstałą s kontrakcyji zakończeniá ije, a takie określają środek miejsca lub czasu przez piérwotnik oznaczonego [...].
Wyrazy rozdać, nieszczęście […], mogą być rozdzielone każdy na dwa oddzielne wyrazy: roz i dać, nie i szczęście […]; takie wyrazy nazywają się złożonemi. Lecz wyrazy dać szczęście, dzielić, miód, płynny, nie mogą być rozłożonemi, i dla tego nazywają się prostemi, niezłożonemi.
Wyrazy ze względu na skład są: złożone, które się z kilku wyrazów składają, np. od-dać; niezłożone czyli proste, które się z kilku wyrazów nie składają, np. dać.
Podwajamy litery tylko wtedy, gdy obie wyraźnie z osobna wymawiamy; jest to właściwie pozorne tylko podwojenie, bo litery te zeszły się przy formowaniu wyrazów złożonych (od-dać) lub też przy odmianie.
Wyrazy złożone, jedno pojęcie stanowiące piszą się łącznie.
We wszystkich tych przykładach negacya „nie" spływa z wyrazem w jedno pojęcie w jeden wyraz złożony.
Przeciwnie np., czasowniki: nie mam, nie masz, nie ma, nie jest, nie chcę, nie wiém, powinny się pisać osobno, ponieważ do złożonych wyrazów nie należą.
Prócz wyrazów pojedynczych ma polszczyzna wyrazy złożone. Są to wyrazy, w których skład wchodzą dwa rdzenie, np. wiarygodny, wiarołomny, Białystok, białostocki.