szyk retoryczny

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Rew/1845
• Gr/1861
• Kras/1897
• Dor/1958–1969

Grammatycy [...], mylnie jak mniemam, szyk logiczny czyli rozumowy, zowią grammatycznym; bo tu nie idzie o szykowanie głosek w wyrazach, lecz o szyk wyrazów wyrozumowany, jaki jest w przepisie; nie jest on, ani naturalny, bo w nim idą wyrazy w tym porządku, jak i wyobrażenia w myśli; nie jest [szykiem] retorycznym, bo w nim idą wyrazy do siebie należące w oddaleniu dla piękności; a zatem jest to szyk logiczny czyli rozumowy wyłącznie dla zrozumienia, w którym wyrazy do siebie należące zbliżamy, i tuż po sobie kładziemy.

Szyk odmienny czyli w mowie zwykle używany (także retorycznym zwany).

Ponieważ szyk w języku polskim jest bardzo swobodny i dlatego według uczucia i dążności myśli pozwala wyrazy ustawiać i przestawiać tak, że mowa według usposobienia mówiącego się naginając i układając, jest wymowną i wyrazistą szatą uczucia i kierunku myśli; przeto szyku prostego czyli gramatycznego zwykle nie używamy.

[…] Zwyczajny szyk wyrazów […], podlega jednak częstym zmianom. Przy syntetycznym bowiem charakterze języka polskiego […] szyk wyrazów nie jest mu nieodzownie potrzebny do odróżnienia jednego członka zdania od drugiego (np. podmiotu od dopełnienia bliższego—jak we franc. języku), lecz przeważnie służy do celów retorycznych, tj. zależy od akcentu logicznego czyli od wagi i znaczenia, jakie pojedyńcze wyrazy mają w zdaniu. Najważniejszym miejscem w zdaniu jest pierwsze, a po nim — ostatnie. Jeżeli więc chcemy jaki wyraz wypowiedzieć ze szczególnym naciskiem, to kładziemy go na pierwszym lub ostatnim miejscu, a wszelkie wyrazy mniej ważne kładziemy w środku zdania. Przez to szyk zwyczajny (czyli syntaktyczny) się odmienia i powstaje tzw. szyk przestawny (czyli retoryczny). Szczegóły tego sztyku nie należą już do składni, lecz do retoryki.