terminów gramatycznych online
szyk przestawny
Język: polski
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Składnia: Mał/1863, Mał/1879, Lerc/1877
- Słownik, t. 5: Próba-R: SW/1900-1927
- Słownik, t. 6: S-Ś: SW/1900-1927
- Słownik, tom VIII (S-Ś): Dor/1958–1969
Cytaty
Szykiem przestawnym zaś (ordo inversus, Inversion) jest taki porządek wyrazów, który odstępuje od zasad szyku normalnego i w innéj, dowolniejszéj kolei łączy części zdania ze sobą.
Szyk wyrazów jest przestawny, jeżeli wyrazy w zdaniu nie tak po sobie następują, jak rozumowo następować powinny, to jest, jeżeli wyrazy rządzone stoją przed rządzącymi, określone przed określającymi, czyli, jeżeli wyrazy są uporządkowane podług upodobania naszego, np. Ciebie o książkę prosiłem, nie zaś jego. Ten most na rzece zbudowali żołnierze, a nieprzyjaciele zburzyli go.
SZYKIEM PRZESTAWNYM zaś (ordo inversus, Inversion) jest taki porządek wyrazów, który odstępuje od zasad szyku normalnego i w innéj, dowolniejszéj kolei łączy części zdania ze sobą.
[…] Szyk wyrazów czyli porządek, w jakim wyrazy w zdaniu się układają, jest w języku polskim wielce swobodny, jednak nie zupełnie dowolny. Odróżniamy szyk zwyczajny i szyk przestawny.
Jeżeli więc chcemy jaki wyraz wypowiedzieć ze szczególnym naciskiem, to kładziemy go na pierwszym lub ostatnim miejscu, a wszelkie wyrazy mniej ważne kładziemy w środku zdania. Przez to szyk zwyczajny (czyli syntaktyczny) się odmienia i powstaje t. zw. szyk przestawny (czyli retoryczny).
Przestawny [...] 2. polegający na przestawianiu, na przestawieniu. Gram.: P. [przestawny] szyk wyrazów w zdaniu.
Szyk, u lm. i [...] gram. porządek wyrazów w zdaniu i zdań względem siebie: S. gramatyczny, logiczny, przestawny, swobodny. Składnia szyku.
II szyk m III, D. -u 3. jęz. «układ wyrazów w zdaniu i zdań wobec siebie»: Szyk przestawny a. przekładny «szyk zdania, w którym zastosowano odstępstwo od zwykłej kolejności wyrazów; inwersja».