terminów gramatycznych online
elipsa
Geneza: łac. ellīpsis < gr. élleipsis 'brak'
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Koniugacja (Końcowki osobowe, System koniugacyjny...Aoryst. Imperfekt ... Strona bierna. Inne formy złożone): Łoś III/1927
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- ROZDZIAŁ PIĄTY. O przenośniach czyli figurach stylu.: Szum-2/1809
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, t. 1: A-G: SW/1900-1927
- Słownik, t. 7: T-Y: SW/1900-1927
Elipsa. Jeden z rodzajów niewypełnienia pozycji w formalnej strukturze zdania, czyli pominięcie w niej wyrażeń, których obecność jest przewidziana w modelu formalnosyntaktycznym Jest właściwa strukturze powierzchniowej.
Cytaty
Trzynasta przenośnia Elipsa (wyrzutnia.) W zapale albo w rospaczy wyrzuca ona wyrazy albo myśli, i tylko urywkami mówi.
[…] Przy przymiotniku równy zdarza się niekiedy elipsa, jak w przykładzie: Sopliców czyż nierówne Tęczyńskim zaszczyty? […].
[…] Zdania niezupełne i zdania anakolutyczne. […] Do zdań niezupełnych zaliczamy przede wszystkim zdania eliptyczne, tj. takie, w których jeden lub kilka członków jest opuszczonych lub domyślnych. Opuszczenie domyślnego członka nazywa się elipsą.
W zakresie zdania pojedyńczego napotykają się elipsy szczególnie w następujących razach: 1) Opuszczają się wyrazy, domyślne ze zdania poprzedniego: a) w odpowiedziach na poprzedzające pytania; wtenczas bowiem pomija się zwykle wszystkie te wyrazy, które były zawarte w pytaniu, a kładzie się tylko te, które odpowiadają na zaimek lub przysłówek pytający, zwarty w pytaniu. b) Podobnie, jeżeli po zdaniu zupełnym następuje nowe zdanie, posiadające z pierwszym wyrazy wspólne, to można wypowiedzieć tylko wyrazy, nie zawarte w zdaniu pierwszym, a wyrazy wspólne zastąpić przysłówkiem też, także, również itp. [...]. 2) W orzeczeniu opuszczają się często wyrażenia nieosobowe, oznaczające konieczność lub możebność [...], a także słowa formalne (posiłkowe) mam i zaczynam, i pozostaje sam tylko bezokolicznik [...]. 3) Orzeczenie łatwo domyślne lub bezokolicznik opuszcza się niekiedy; bywa to najczęściej ze słowami oznaczającemi ruch [...]. 4) Do zdań eliptycznych należą także zdania, przerwane i niedokończone wskutek silnego wzburzenia mówiącego, (co w retoryce nazywa się zamilknieniem, aposiopesis). 5) Elipsą również daje się objaśniać użycie 1. przyp. w takich wyrażeniach: co chwila, co godzina, lada dzień [...].
Elipsa, y, lm. y. 1 (w stylistyce) opuszczenie wyrazu w zdaniu, w y r z u t n i a [...]
Wyrzutnia, i, lm. e, Elipsa l. figura retoryczna, gdy mówca w zapale opuszcza jeden lub kilka wyrazów.
§ 87. Przymiotniki na -in różnią się tem od innych, że w N. sg. dotychczas zachowują wyłącznie formę niezłożoną; tworzą się od rzeczowników na -a, dawniej tworzono je też od tematów na -i oraz spółgłoskowych, z czego powstało p. macierzyn Fl. (dziś już macierzyński) [...]. Mają one znaczenie dzierżawcze, i jako takie były w użyciu także dla oznaczenia miejscowości, zwykle rodzaju męskiego lub nijakiego w funkcji określenia rzeczownika który uległ elipsie (dwór, gród, siedlisko, pole).
Enklityczne formy osoby 3 l. poj. i mn. mogą ulegać elipsie, t. j. być zamilczane w mowie, opuszczane w piśmie, co stało się normą w dzisiejszych formach złożonego czasu przeszłego.
Elipsa, p. zdanie III.
Zdania ze względu na budowę: A. pojedyncze (proste): a) zupełne: 1) nierozwinięte, np. rzemieślnik pracuje. 2) rozwinięte, np. pilny rzemieślnik pracuje ciężko. b) niezupełne wskutek elipsy (= wyrzutni) członu. 1) bezpodmiotowe, np. grzmi. 2) równoważniki zdań, np. Pożar! Tak!.