wyrównanie

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• KarłT/1885
• Łoś/1918
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Łoś II/1925
• Łoś III/1927

Ausgleichung Wyrównanie.

Wyrównanie Ausgleichung.

Niekiedy też działają względy inne np. wpływ analogji, czyli różnych wyrównań bądźto ortograficznych, bądźto wymawianiowych np. spać – spię zam. śpię, wyspa – na wyspie zam. na wyśpie i t. d.

Wyrównanie między tematowemi e i i jest niemal wszędzie [...].

Odmienny kierunek wyrównania [...] występuje na północy Tucholszczyzny i Kociewia [...].

Natomiast jeszcze dalej niż w całem centrum Polski poszły wyrównania w Sandomierskiem z gwarą lasowską [...].

[...] powstały one przez wyrównanie do form przymiotnikowych [...].

Poza temi wyrównaniami, najcharakterystyczniejszemi dla ogólnego kierunku zmian, jest oczywiście sporo różnego rodzaju archaizmów i nowotworów, zostających w obrębie jednej odmiany.

W okresie historycznym zachodziły zmiany następujące: pod względem twardości i miękkości spółgłoski tematowej następowało sporadyczne wyrównanie np. bieresz, biere analog. do biorę, biorą albo też przeciwnie: bierzę, bierzą analogicznie do bierzesz, bierze; w tym wypadku właściwie czasownik przechodził do konjugacji II.

Rzadko już dziś używane formy: kolę, porze zostały wyparte przez kłuję, pruję na podstawie wyrównania: kuć — kuję = kłóć [...].

Formy: jesmy, jeswa, jesta z twardem s jeszcze w drugiej połowie XVI w., ale w słowniku Mączyńskiego (1564) spotykamy pierwsze ślady form z ś, które powstały przez wyrównanie do: jeś, jeście.

Ale zasada jest jasna, a wynika z tego stanu rzeczy, że w niezbyt odległej od wieku XIV przeszłości musiała polszczyzna mieć jeszcze stary przycisk, inaczej byłoby zmieszanie i wyrównanie obu typów wcześniej nastąpiło.

Pochodzenie tego typu jest jasne: są to denominatiwa od pni barytonowych z rdzenną cyrkumfleksową i krótką, wykazują zatem prawdopodobnie wtórne posunięcie przycisku na nowoakutową sufiksalną i dlatego też mają krótką rdzenną, bo tylko w serbochorw., gdzie cyrkumfleks utrzymał się w ogóle jako długość, i ta zgłoska po przesunięciu przycisku pozostała długą i ona rzeczywiście jest długą hláditi, a ta okoliczność wywołała tu, na gruncie serbochorwackim, ogólne wyrównanie z poprzednią kategorją.

Drugi typ wyrównania przedstawiają nazwy miejscowe takie jak Sącz Sącza z dawniejszego Sądecz Sądcza.

§ 97. Suf. złożony -'anin z -janinъ lub -ěninъ; w p. musiało nastąpić wyrównanie, gdyż oczekiwalibyśmy -'anin z -janinъ i -'enin z -ěninъ, ale do wyrównania przyczyniły się [...] okoliczności: 1) występowanie tego suf. bez -in w liczbie pojedynczej np. krakowian (gdzie a < ě przed przedniojęzykową twardą).

Stwierdza on tam [K. Nitsch w Pracach lingwistycznych], że obok wyrównania: pokolenie, pole, było też wyrównanie w przeciwnym kierunku, co widzimy w Thesaurus Knapjusza: podnoszénié, jak jajé, polé, sercé, oraz u Kopczyńskiego: zaniedbanié i również słońcé.