samogłoska końcowa

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• DwBg/1813
• Mroz/1822
• Bor/1830
• Sier/1838
• Br/1848
• Morz/1857
• Trz/1865
• Czep/1871–1872
• Król/1907
• ŁośFl/1923
• Rozw/1923
• Łoś III/1927

Pisze się 1) końcowé á ściśnioné: a) w Imionach drugiéj i piątéj formy, mających czwárty przy­pádek na ą [...]

Końcowé p. n. ostatnié.

Chcąc słowa bieli, broni mieć w trybie rozkazującym, w obydwoch czynimy jednakową zmianę. Wyrazy odrzucają końcową samogłoskę i, miękkie zaś spółgłoski zatrzymują swe brzmienie miękkie bieli, biel, broni, broń.

Spółgłoski zatem które się na końcowej samogłosce wspierały, po odrzuceniu jej, muszą się zeprzeć na poprzedniej samogłosce; rę-ka rąk, siostra siostr.

Dodaje się e w 2gim. spadku liczby mnogiej i w zdrobniałych, gdy w 1m. spadku liczby pojedyńczej rzeczownik miał dwie spółgłoski przed samogłoską końcową, jako: skrzydeł, skrzydełko, i t. d. od skrzydło.

Środkowe e najczęściéj ubywa , gdy zakończenie spółgłoskowe wyrazu zamienia się na samogłoskowe przez przybycie końcowéj samogłoski np. opłatek opłatka; przybywa zaś wtenczas, gdy zakończenie samogłoskowe zamienia się na spółgłoskowe przez ubycie końcowéj samogłoski np. matka matek, bajka bajek, źródło źródeł.

Drugi spadek rzeczowników nijakich l. m. kończy się zawsze na spółgłoskę naczelną; samogłosek końcowych e, o, nie zastępuje w tym spadku żadne inne zakończenie […].

Przyrostek ten tworzy z samych tylko imion i zaimków źródłosłowy z znaczeniem częstotliwości (frequentativa), przy czém końcowa samogłoska źródłosłowu imienia lub zaimka odpada, a pierwiastkowe e i o zwykle na a, ę na ą, ù) na y postępuje, co ma być symbolicznym częstotliwości wyrazem: mawia-m = maw-ja-m (m jako końcówka osobowa nie należy do źródłosłowu) od mowa, naucza - m zam. nauk-ja-m od nauka [...].

Zródłosłowy te urabiają się po największéj części z imion, przy których w takim razie końcowa samogłoska wypada (§. 19): kalecze-je zam. kalek-je-ję od kaléka.

§. 82. Przyrostek -ka.[...] W przymiotnikach wyraża właściwość i dodaje się: a) bezpośrednio po odrzuceniu końcowéj samogłoski źródłosłowu.

[…] Przeciwnie gdy wyraz dwózgłoskowy lub wielozgłoskowy skraca się przy odmianie o jednę zgłoskę, przez odrzucenie samogłoski końcowéj, otwarte pochylają się na ścieśnione […]; gdy jednak przy takiém skracaniu wyrazy samogłoska wypadnie przed mocną spółgłoską, lub płynnemi m, n, pochylanie zwykle nie ma miejsca [...].

Wyrazy dwu i więcej zgłoskowe rozdzielają się na części zgodnie z wymawianiem, zatrzymując się na samogłoskach końcowych i nie zwracając uwagi na znaczenie tych części; np.: gło-wa, gło-sy, pra-wo, wo-zić, wó-zek, za-ba-wa, o-ko-li-ca...

§ 72. Formy rozkaźnika na -i traciły tę końcową samogłoskę już od czasów najdawniejszych [...].

Jako przyczynę tego powszechnie podają prawo fonetyczne, według którego końcowa samogłoska, nie niezbędna do odróżnienia pewnej formy od innych, znika.

Długość przy pierwotnej krótkiej bóść móc [...] polega na wzdłużeniu po zaniku końcowej samogłoski [...]; w kasz.-słow. jest na odwrót tendencja do uogólnienia krótkiej [...].

Ac. sg.

§ 357. Prasł. mę, tę, sę, polskie mię, cię, się lub mie, cie, sie. Zdawałoby się, że stosunek tych form jest jasny; w formach na e końcowa samogłoska utraciła nosowość, co zachodzi powszechnie teraz w końcowych zgłoskach. Tymczasem formy na e ukazują się w czasach, kiedy w ogólności utrata charakteru nosowego samogłosek, o ile można wnosić z zabytków, nie zachodziła.