terminów gramatycznych online
narostek
Język: polski
- Część II. Rozdz. 2. Odmiany. (Fleksya) : Jes/1886
- Część druga. Rzecz o zgłoskach: Such/1849
- Część trzecia. Rzecz o słowach: Such/1849
- Etymologia (Słoworód): Mał/1879
- Fleksja czyli nauka o odmianach, albo odmiennia: Kr/1917
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1863, Mał/1879
- Nauka o głoskach: Łaz/1861
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
Cytaty
Narostki (Nachsilben, suffixa), tj. zgłoski przydatnie, przylégające do pnia po prawicy jego.
Wylotne podgłosy swobodnieją lub nie w Rzeczownikach [...] Osobliwie spod narostków t, s, k, c, ć, w', n, ń, ł, l, r; np. ocet octu owies owsy.
[...] Upodobnianie spółgłosek. 1. Upodobnianie spółgłosek do miękkich samogłosek czyli miękczenie spółgłosek przed miękkiemi samogłoskami. [...] Twarde spółgłoski miękną przed miękkiemi samogłoskami i, e: 1. Gdy dla odmiany słowa lub utworzenia pochodnika miękką samogłoskę i dodajemy [...]. 2. Twarda spółgłoska przybierająca mięknie, gdy po niéj dla odmiany słowa lub utworzenia pochodnika albo samo miękkie e, albo z miękką spółgłoską, dodajemy [...]. 3. Twarda spółgłoska mięknie przed e wrzuconem dla złagodzenia zbiegu spółgłosek, jeżeli po niém następuje miękka spółgłoska lub u [...]. 4. Spółgłoski miękną przed narostkami, zaczynającemi się od samogłosek a, e, jeżeli po nich miękka spółgłoska lub twarde n, s, następuje [...].
[…] Gdy więc do słów zakończonych na d, dz, dż, dź t, c, cz, ć; z, ż, ź, dodamy narostki: ski, siwo, zleją się pierwsze z następnem s w dz, drugie w c, trzecie w s […].
Zgłoski, które do pierwotów dodajemy dla utworzenia pochodników, nazywamy narostkami […].
Dalsze przypadki bywają dziś używane, i to tak w czystéj formie (jego, jemu, jéj itd.), jak z narostkiem n na początku wyrazu (niego, niemu, niéj itd.). Ten narostek zawsze się przyczepia, jeżeli zaimkiem rządzi jaki przyimek, np. dla niego, dla niéj, u niego, ku niemu, za niego, za nich, do nich.
Zamiast czystych form jego, jéj, jemu itd. mówi się też niego, niéj, niemu, nią, nim, nich itd. z narostkiem n na początku wyrazu. Ten narostek zawsze się wtedy przyczepia, jeżeli zaimkiem rządzi jaki przyimek, np. dla niego, dla niéj, u niego, ku niemu, za niego, za nich, do nich, przeciwko nim itd.
W pierwotnym bowiem stanie języka każdy zaimek osobisty służył zarazem i za narostek, doczepiający się do tematu czasowników na oznakę, któréj osobie gramatycznéj omawiana czynność się przypisuje, pierwszéj, drugiéj, czy trzeciéj — pojedynczéj czy mnogiéj itd. tak jakby dziś kto mówił: iść-ja, iść-ty, iść-on.
Przypadek II-gi i III-ci liczby pojedynczej używa się także z narostkiem n.
Narzędnik i miejscownik obu liczb ma w dzisiejszym języku wyłącznie formy z narostem ń (ni), t. j. nim, nią, nim i w nim, w niej, w nim, np. stać przed nim, przed nią, idę z nim, mówię o nim, przy nich itp.