of grammatical terms online
tryb rozkazujący
Tryb jest kategorią fleksyjną czasownika [...]. Tryb rozkazujący służy do wyrażania polecenia, zakazu lub życzenia (użycie optatywne t. rozkazującego); chęć wywołania i słuchacza określonej reakcji.
Quotations
Tryb rozkazujący wyraża konieczność bycia czego, czyli, że coś być lub dziać się musi, powinno lub powinno było. Nazywa się tak od okoliczności rozkazywania, i ma dwa czasy teraźniejszy i przeszły. Ten tryb nie ma osoby piérwszéj w l.p. bo nikt sobie naturalnie rozkazywać nie może: ma jednak tęż osobę w l.m. ponieważ tam komu innemu czyni się rozkaz, który milszym się staje, gdy wykonanie jego wraz z drugimi wziąć na siebie obiecujemy, np. idźmy na nieprzyjaciela, brońmy własności naszéj.
Tryb rozkazujący we wszystkich formach, robi się z osoby 3ciéj l.p. czasu ter. w słowach niedokonanych, czasu zaś przyszłego w dokonanych; formuje się tym sposobem.
Zmiana w czasownikach twardéj spółgłoski na miękką, bez dodatkowéj oddzielnéj cechy, znamionuje tryb rozkazujący: pasł paś, gryzł gryź.
Rozważywszy jednak tworzenie się naszych czasów, okazuje się widocznie, że tryb rozkazujący w ogóle tworzy się z trzeciéj osoby liczby pojedynczéj czasu teraźniejszego słów niedokonanych, a czasu przyszłego słów dokonanych, w pierwszéj i drugiéj formie dodając głoskę j, jako to: kocha, da, otwiera, kochaj, daj, otwiéraj.
ROZKAZUJĄCY tryb. Obacz Tryb.
TRYB ROZKAZUJĄCY Znaczy rozkazowanie, proszenie, lub napominanie. [...] Bez nalegania. Pierwszej osoby nie ma Bądź (ty) (znany, a, e [...] Z naleganiem. [...] Bądźże znany i t. d. Niechże będzie znany.
Tak więc po słowach wymagających dopełnienia, używamy Trybu: już bezokolicznego, już rozkazującego, już życzącego; według tego jak rozsądek i gust wskazuje. W rozkazywaniu, tryb rozkazujący lub delikatniéj bezokoliczny, a łagodniéj jeszcze życzący kładziemy [...].
Tryb rozkazujący oznacza rozkaz, prośbę, błaganie, aby podmiot coś uczynił.
Tryb rozkazujący wyraża czynność podmiotowi do wykonania nakazaną lub zakazaną, np. pisz! Uważaj! Nie rozmawiaj! Ucz się! Słuchajcie! Nie baw się! Czytaj!
Strona czynna. Tryb orzekający. [...] Tryb przypuszczający [...] Tryb rozkazujący .1 osob. -, piszmy, 2 osob. pisz, piszcie, 3 osob. niech pisze, niech piszą.
Trybu rozkazującego używamy domagając się, żeby ktoś pewną czynność wykonał lub w pewnym stanie się znalazł, np. Pisz! Niech rozmawia! Biegnijmy! Leżcie! Niech idą!.
Jest pięć form trybu rozkazującego; forma bowiem 1. osoby l. poj. trafia się, ale bardzo rzadko, np. Niech zginę, jeśli to kłamstwo! [...]. Spośród tych form dwie (wzgl. trzy) w 3 os. l.poj. i l. mn. (1 os. l. p.) są dwuwyrazowe, złozone z partykuły niech lub niechaj i z formy 3 os. l. poj. lub l. mn. czasu teraźniejszego. Pozostałe trzy formy opierają się na temacie czasu teraźniejszego, a przybierają końcówki: -o, -my, -cie; -ij, -ijmy, -ijcie; -yj, -yjmy, -yjcie.
Formy trybu rozkazującego wyrażają najspospoliciej rozkaz osoby mówiącej, i stąd właśnie ich nazwa [...]. Rozkaz może przybrać łagodniejszy odcień życzenia [...]. Sens zdania, okoliczności towarzyszące wypowiedzi, zwłaszcza zaś przyśpiew pozwalają odróżnić te subtelne nieraz odcienie woli mówiącego, zawarte w formie trybu rozkazującego; tak np. w zależności od przyśpiewu zdanie Przyjdź tu! - może być szorstkim rozkazem lub nieśmiałą prośbą.