terminów gramatycznych online
kontaminacja
Język: polski
Geneza: łac. contaminatio 'zepsucie, splamienie'
- Budowa wyrazów: Łoś II/1925
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Słowniczek: Gaert/1927
- Słownik, t. 2: H-M: SW/1900-1927
- Słownik, tom III (H-K): Dor/1958–1969
- Zaimki: Łoś III/1927
Kontaminacja. Zmieszanie się, skrzyżowanie dwóch jednostek językowych, dające w wyniku nową jednostkę [...].
Cytaty
Kontaminacja, i, lm. e 1. p. Kontaminowanie. 2. jęz. zmieszanie dwóch wyrazów w jeden (np. [gurmana] = górnica + sukmana; krzesląg = krzesło + szezląg itp.).
Z innych podobnych objawów częste są formy rąkai ̯ca ‘rękawica’ [...], też w sufiksie patronimicznym -oi ̯c -ei ̯c lub -ȯć -ėć [...]: słowiń. Pa'vloi ̯c, sworzeńskie Koralikȯc [...]. Dat. sg. masc. na -oi ̯u z * -ov'u (kontaminacja -ov'i i -u), tu spotykany tylko u Słowińców [...].
Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa mamy do czynienia z objawami rozmaitemi, do których nie można stosować jednolitego objaśnienia fonetycznego. Prawdopodobnie wchodzą w grę: a) różnice dialektyczne, b) dysymilacyjne objawy wokaliczne (lubisz.... przed i, ale litujesz.... przed u); c) przy litować działał także czeski wpływ, d) odwrotne wokalizacje jak zwykle przy wahaniach lub różnicy między językiem kulturalnym a gwarami, e) wreszcie oczywiście kojarzenia z innemi wyrazami czyli t. zw. etymologja ludowa i kontaminacja(lucemiernik).
Wypadki jak cupieć || czupieć, czuch || cuchnąć itp. polegają na dawnych obocznościach lub kontaminacjach.
§ 92. Kontaminacja, analogja, etymologja ludowa. Są to rozmaite objawy, zmieniające postać wyrazu, a polegające na prawach kojarzenia. Występują zarówno przy wyrazach obcych jak rodzimych, zarówno pod wpływem kojarzenia fonetycznego jak etymologicznego i znaczeniowego, zarówno pod wpływem luźnych jak stałych połączeń i par, dotyczą zarówno rdzennej jak sufiksalnej części wyrazu.
§ 94. Z wymienionemi wyżej pod b) nowemi»pierwotnemi« tworami o znaczeniu przeważnie zgrubiałem łączy się po części oboczność dźwięcznych i głuchych spółgłosek w tych samych wyrazach, w jednych wypadkach wywołana kontaminacją (analogją), w innych odziedziczona lub na wzór odziedziczonych oboczności wprowadzana.
W polszczyźnie zaś właśnie pod wpływem przyrostka, często używanego dla oznaczenia miejscowości -sko < -ьsko, dawne formacje na --iszcze zostały zastąpione przez nowe na -isko, będące produktem kontaminacji: -išče ┼ -ьsko.
§ 358. Niekiedy trafiają się formy szczególne, np. mnię, zapewne jako rezultat kontaminacji mnie i mię: FI. 117, 13; 118, 73 [...] i gdzieindziej, ale zawsze tylko wyjątkowo.
Kontaminacja, powstanie nowego wyrazu, łączącego w sobie postać głosową dwu odrębnych a podobnych wyrazów, np. chwytać < chwatać ⁀chytać.
Kontaminacja ż I, lm D. -cji a. -cyj [...] 2. jęz. «skrzyżowanie wyrazów, forma wyrazowa powstała skutkiem skrzyżowania elementów różnych wyrazów»: Z kontaminacji wyrażeń w skok i skokiem powstało [staropolskie] wyrażenie wskokiem. Forma ta [...] wynurzyła się na chwilę nad powierzchnię języka i zanikła. DOR. Jęz. 342. // SW. <łc. contaminatio = splamienie, skażenie>.