terminów gramatycznych online
analogia
Język: polski
Geneza: gr. analogía 'odpowiedniość, podobieństwo'
- Część II. O Imieniu: Mucz/1825
- Część V. O pisowni: Jak/1823
- Dialekty języka polskiego: Nitsch/1923
- Etymologia: Mał/1879, Cell/1725
- Etymologia (Słoworód): Kr/1917
- Fonetyka opisowa: Benni/1923
- Gramatyka: Kr/1897
- Głosownia: Mał/1863, Król/1922
- Główne przepisy: Łoś/1918
- Historyczna fonetyka czyli głosownia: Rozw/1923
- Nauka o formach (Flexya): Mał/1879
- Nauka o słowach i ich odmianach: Łaz/1861
- O ortografii francuskiej: Mal/1700
- O zaimkach: Ryk/1850
- Pisownia: Król/1907
- Projekt terminologii: KarłT/1885
- Szczególniejsze prawidła wymawiania: SkorM/1828
- Słowniczek: Gaert/1927
- Traktat I. O ortografij francuskiej: Dąb/1759
- Uwagi wstępne: Uchw.AU/1891
- Znaki: KarłT/1885
Analogia w języku. W językoznawstwie współczesnym przez a. rozumie się stosunek proporcjonalny, jaki zachodzi między formami języka danego typu [...]. Punktem wyjścia dla działania a. mogą być formy innych wyrazów lub formy tego samego wyrazu.
Cytaty
Potrzebuje w niektórych terminách ánálogia, (to jest fundámęnt związku, który jest między terminámi originálnymi, i od nich pochodzącymi,) áżeby sie mówiło sa so su, á pisáło c, to w tęn czás Fráncuzi álbo ogónek piszą pod c ták ç, álbo wtrącáją zá nim e ták cea ceo ceu. náp. [...] nous menaceons plaçons my grozięmy układąmy.
H [...] będąc wokálą, nic nie brzmi, tylko się dla ánálogiéj kłádzie, to jest dla znáku, że i w łácinie jest w tákichże terminách.
Słowá, łácińskiego Języká (Partes Orationis) są Ośmiorákiego rodzáju: Nomen, Pronomen, Verbum, Participium, Adverbium, Praepositio, Coniunctio, Interiectio. Z tych cztery pierwsze, są F[le]xibiles, ktore się nákłániáją, to jest, declinowáć się albo coniugowáć pozwaláją: (i to álbo podług Analogiej, porządnie, albo też podczás Anomali[a]è, nieporządnie). Inne záś, są Inflexibiles, albo nieodmienne i nienákłonne.
Potrzebuje w niektórych terminach analogia, (to jest fundament związku ktory jest między terminami oryginalnemi, i od nich pochodzącymi,) ażeby się mowiło sa so, sa, á pisało c [...].
Ale kiedy Francuzi chcą uczynić brzmienie ża że, w tych terminach gdzie analogia potrzebuje áby było g, to po g kładą e.
Analogia niekiedy wykazuje prawdziwą pisownią.
Jaka w rzeczach żyjących, tj. w ludziach i zwierzętach jest płeć, taka się i w ich imionach wydaje. W rzeczach nieżywotnych płci nie masz; a przecię w imionach ich, takież same są rodzaje, męski, żeński i nijaki: a to z przyczyny podobności, czyli analogii zakończeń powierzchownych w imionach, np. syn i młyn, oba się kończą na n, oba przeto są rodzaju męskiego [...].
Na końcu wyrazu, postać ङ् ng', [...], nader rzadko pokazuje się, a może jedynie tylko w małej liczbie Nominatywów i Wokatywów, mających analogią (zbliżenie) do wyrazów प्रत्यङ् pratjang, उदङ् udang', i t.d.
Who. Wraz z swemi przypadkami, używa się tylko z imienami ludzi, lub rzeczy nieżyjących przeniesionych poprzez analogią do rzędu istot żyjących.
[…] W odmienianiu rzeczowników złożonych bierze górę analogia (podobność) nad loicznością: loicznością jest, odmieniać tę część rzeczownika złożonego, która jest w 1ym p.; analogią zaś jest odmieniać go na końcu.
Jeżeli zaś i na drodze historyi języka i przez analizę form przychodzimy do przekonania, że pochylone a, jako też ścieśnione é były to niegdyś samogłoski długie: wymaga przeto sama analogia, ażeby rozumieć to samo i o pochyloném ó.
Były jednakże kiedyś w obiegu jako formy uboczne i "kocha-j-ę, kocha-j-esz, kocha-je" itd. utworzone pod wpływem analogii form boleję, kupuję, kuję, biję, leję.
Przed przyrostkiem każda samogłoska jest dobrą, byleby tylko świeżo powstający wyraz był podobny do już dawniéj urobionych (analogia), a przytém też ani ucha ani języka nie targał (eufonia).
Analogie Analogija. Może Dobór ? (porówn. W sprawie pisowni i t. d. str. 4 odsyłacz: „Analogizm proponuję jako termin do oznaczenia całego ogółu zjawisk, które nazywamy przeniesieniem form, słoworodem ludowym, analogiją (w specyficznym rozumieniu) i t. d. Może by się przydał, jako uogólniający pewną ilość pojęć i jako słoworodowo giętki; można by od niego utworzyć przymiotnik analogistyczny, przysłówek analogistycznie, rzeczowniki analogista w (znaczeniu badacza zjawiska analogizmu), analogizmat (w znaczeniu pojedyńczego okazu analogizmu), analogistyka (w znaczeniu metody lub dyscypliny) i td.”). [Znak: #].
Znaki [...] # Analogija, Analogizm i.t.d.
Dz w bezokolicznikach z osnową na g (módz, ledz) i ł w imiesłowie czynnym przeszłym I (starłszy, zjadłszy)—to klasyczne przykłady owych nieprawidłowości, o których wspominano powyżej. Pierwsza jest ilustracyą błędnego zupełnie zastosowania analogii (jak noga-nodze, mogę-módz) *), w drugiej mamy wyraz mylnego, przez postęp nauki usuniętego zapatrywania na budowę imiesłowu czasu przeszłego.
Drugie zaś są zmianami postaci wyrazów na wzór innych i polegają na upodobnieniu jednych form gramatycznych do drugich, co w gramatyce nazywa się analogją.
Wobec mnóstwa wyrazów podobnych, na t: ambitny, konsekwentny, aksamitny i swojskich: błękitny, bitny — analogja do "smaczny", z osnownem k, nie jest tu uzasadnioną.
Końcówka m nie ę w 1 osob. l. poj. czasowników umieć, rozumieć, śmieć: umiem, rozumiem, śmiem, na podstawie analogji: wiem.
Zmiany analogiczne powstają nie wskutek przyczyn fonetycznych, ale przez upodobnienie (analogję) postaci danego wyrazu do innych postaci wyrazowych.
Niekiedy też działają względy inne np. wpływ analogji, czyli różnych wyrównań bądźto ortograficznych, bądźto wymawianiowych np. spać – spię zam. śpię, wyspa – na wyspie zam. na wyśpie i t. d.
Jest to e wstawione dowolnie na podstawie analogji: kotek, chłopiec itp.
Jest to działanie analogji, przeciwstawiające się tendencji fonetycznej.
Stosunki dzisiejsze są mocno pomięszane działaniem analogji, bo duża część należących tu przykładów — to formy czasu przeszłego [...].
W wielu z tych wypadków analogja (t. zw. etymologja ludowa itp.) jest widoczna; jeszcze widoczniejsza przy przejmowaniu obcych wyrazów.
§ 92. Kontaminacja, analogja, etymologja ludowa. Są to rozmaite objawy, zmieniające postać wyrazu, a polegające na prawach kojarzenia. Występują zarówno przy wyrazach obcych jak rodzimych, zarówno pod wpływem kojarzenia fonetycznego jak etymologicznego i znaczeniowego, zarówno pod wpływem luźnych jak stałych połączeń i par, dotyczą zarówno rdzennej jak sufiksalnej części wyrazu.
§ 94. Z wymienionemi wyżej pod b) nowemi»pierwotnemi« tworami o znaczeniu przeważnie zgrubiałem łączy się po części oboczność dźwięcznych i głuchych spółgłosek w tych samych wyrazach, w jednych wypadkach wywołana kontaminacją (analogją), w innych odziedziczona lub na wzór odziedziczonych oboczności wprowadzana.
Analogja, podobieństwo lub zgodność stosunków. Zmiany analogiczne, p. zmiany głoskowe.