terminów gramatycznych online
orzecznik orzeczenie
Cytaty
Orzeczenie (czyli orzecznik, predykat) jest to, co się o podmiocie myśli i orzeka.
W każdém zdaniu znajduje się: [...] 2. słowo, którém się o podmiocie coś mówi, czyli, którém się podmiot orzeka, ta druga część zdania nazywa się orzecznikiem.
Orzecznikiem zdania może być: 1. Słowo wyrażające bytność, działanie lub stan podmiotu w pewnym czasie, to jest czasownik [...]. 2. Orzecznikiem może być także rzeczownik, alboli też słowo wyrażające przymiot, to jest przymiotnik. a w tym razie używamy czasownika: jestem, jesteś, jest, itd. do połączenia orzecznika z podmiotem [...].
Każde zdanie składa się tylko z dwóch głównych części, tj. z podmiotu i z orzecznika […].
Każde zdanie składa się z podmiotu czyli subjektu i z orzecznika czyli predykatu [...].
Orzecznikiem w zdaniu jest to, co o podmiocie myślimy i powiadamy [...]. Orzecznik poznajemy po tém, że stoi na cztery następujące pytania: 1) Co czyni podmiot? 2) Co się czyni z podmiotem? 3) Czém jest podmiot? 4) Jakim jest podmiot? n.p.: Ojciec czyta. Książka czyta się lub jest czytaną. Ojciec jest żołnierzem. Ojciec jest dobry?
A zatém: 1) Co czyni ojciec? Odpowiadamy: Czyta. 2) Co się czyni z książką? Czyta się lub jest czytaną. 3) Czém jest ojciec? Żołnierzem. 4) Jakim jest ojciec? Dobrym. — Stąd wyrazy: czyta, czyta się lub jest czytaną, żołnierzem, dobry, są orzecznikami. W pierwszym razie jest orzecznikiem słowo czynne, w drugim razie słowo bierne, w trzecim rzeczownik, w czwartym przymiotnik.
UWAGA. Słowo być może być nie tylko łącznikiem, ale téż rzeczywistym orzecznikiem i wtedy trzeba je odróżniać od łącznika. Jest ono orzecznikiem wtedy, gdy się da zastąpić słowami: Istnieć, znajdować się, exystować, n.p. Bóg jest. (Bóg rzekł:) Niech będzie światło. Była niegdyś Troja. Będę u ciebie.
Składni poświęcona była książeczka S. Gruszczyńskiego.
Terminologia. Propositio simplex — zdanie pierwotne, gołe, complexa — wykształcone, określone; subiectum — podmiot, praedicatum — orzecznik, predykat, copula — łącznik, kopula [...].