terminów gramatycznych online
samogłoska ѣ
Język: polski
- Głosownia: Kr/1897, Mał/1863, Mał/1879, Król/1922
- Opis fizyjologiczny i rodowód samogłosek: Malin/1869
- Wstęp do Głosowni. - Język słowiański i jego narzecza. - Abecadło wszechsłowiańskie. - Podział mowy odnośnie do Głosowni.: Malin/1869
Cytaty
W dzisiejszej polszczyźnie zastępuje nam brak samogłoski ѣ także więc e. [...] Dla ułatwienia oznaczać będziemy w razach koniecznych takie e, które stoi na miejscu ѣ, przez ê.
Etymologicznemi dwugłoskami nazywám te, które się wpráwdzie piszą jedną głoską , lecz powstały ze zléwku dwu samogłosek. Taką etymologiczną dwugłoską, fonetyczną zaś samogłoską jest starosłowiańskie e jat (e), które się etymologicznie skłádá z ai; taką etymologiczną dwugłoską jest w sanskrycie każde e powstałe zawsze z dwójki ai, tudzież głoska o, którá zawsze powstaje z dwójki au; w sanskrycie bowiem nie masz pojedyńczych samogłosek e, o [...].
[...] Teráz przystępujemy do wykázaniá rodowodu starosłowiańskiéj samogłoski tak zwanéj jat, którá jakkolwiek jest fonetyczną samogłoską i nie pomnáżá w naszym języku liczby głosów samogłoskowych, jest przecież w naszym abecadle koniecznie potrzebną, jeżeli nasze słowiańsko-łacińskie abecadło má być gramatyczne, i jeżeli szczérze pragniemy rozpatrzéć się w zewnętrznym ustroju budowy naszego języka i pojąć jasno jego związek tak ze starosłowiańskim, jak i s pokrewnionymi językami. Ta fonetyczná samogłoska jest w gruncie rzeczy etymologiczną dwugłoską, gdyż jest złożoną [...].
Samogłoska ѣ, którą, dla łatwiejszego porozumienia będziemy odtąd w tej gramatyce, ilekroć zajdzie konieczna tego potrzeba, dawali przez umówiony znak ê, była pierwotnie w mowie słowiańskiéj dwugłoską. [...] Dwugłoska ta miała dwojaki etymologiczny, zapewne przedsłowiański jeszcze początek: albo pochodziła (np. w wiêdziêć, starosł. wêdêti) z ia, [...] — albo też pochodziła (np. w lêję, nodzê, stolê) z ai, w którém a w e się potém przechyliło.
Wykład głosowni polskiéj, nawet dzisiejszéj, nie mógłby być ani dokładny ani też jasny, gdybyśmy sobie nie utworzyli już w tém miejscu pewnego wyobrażenia o tych trzech samogłoskach zamarłych. Mówić o nich jednak inaczéj nie można, jak tylko mając przed oczyma i litery głoskom tym odpowiednie. [...] Są to litery ѣ, ъ i ь, nazywane jat’, jerъ i jerь, o których brzmieniu i znaczeniu etymologiczném na ten raz wystarczy.
Samogłoski pochylone é i ó nie należą do dźwięków najdawniejszych języka polskiego, lecz wytworzyły się w późniejszej dobie jego życia z samogłosek otwartych; a mianowicie é z e, o ile nie odpowiada starosłowiańskiemu ě (ѣ), albo z i lub y, albo też z e niegdyś długiego.
Głoski podstawowe: e (pierwotne) np. w wyrazie „nieść” e (z jat') wieje.