terminów gramatycznych online
dopełnienie dalsze
Język: polski
- IV. Rozwój polskiej terminologii gramatycznej po Kopczyńskim: Kor/1961
- Nauka o zdaniu: Kl/1939
- O zdaniu pojedyńczym: Kras/1897
- Składnia: Kr/1917
- Słownik, tom II (D-G): Dor/1958–1969
Cytaty
Dopełnienie słów przedmiotowych nieprzechodnich oraz takie dopełnienie słów przechodnich, które przy zamianie na stronę bierną nie może być podmiotem zdania, nazywa się dopełnieniem dalszym. Np. Pomagaj bliźniemu […].
[…] ACCUSATIVUS […]. Pierwotnie 4. przypadek oznacza rozciągłość przedmiotu, czyli wyraża, że rzecz wymieniona ma być wziętą w całej rozciągłości, we wszelkich kierunkach […]. Stąd służy: [...] 3) Z dopełnienia bliższego rozwinął się 4. przyp. dopełnienia dalszego przy słowach nieosobowych: boli, korci itp., oraz przy słowach obchodzić i kosztować [...], na tej samej zasadzie, że słowa powyższe w gruncie rzeczy mają znaczenie podobne, jak słowa przechodnie, a tylko przypadkowo nie posiadają cechy słów przechodnich, tj. imiesłowu biernego, a to dlatego, że nigdy nie zachodzi potrzeba używania ich po stronie biernej.
Wśród dopełnień rozróżniamy dopełnienie bliższe i dopełnienie dalsze.
Dopełnieniem dalszym słowa (przechodniego lub nieprzechodniego) nazywamy dopełnienie, które nie może stać się podmiotem strony biernej (słowa nieprzechodnie nie mają wcale strony biernej), np. Pomagać bliźniemu; — dać bratu (ale: dać książkę—dopełnienie bliższe);—obchodzić kogo;—opowiadać o czym (ale: opowiadać co); martwić się czym; zaczynać od czego itd.
Dopełnienie dalsze może być wyrażone wszystkimi przypadkami (z wyjątkiem mianownika i wołacza) z przyimkiem lub bez przyimka.
Dopełnienie bliższe w zdaniu przekształconym ze strony czynnej na bierną staje się podmiotem [...]. Dopełnienie dalsze w tak przekształconym zdaniu zachowuje nie zmienioną postać.
Dopełnienie n I [...] 3. jęz. in. przedmiot «część zdania określająca przedmiot, na który kieruje się czynność orzeczenia»: [...] ∆ Dopełnienie dalsze «dopełnienie, które przy zamianie orzeczenia na stronę bierną nie może być podmiotem zdania».
Obfitą terminologię z zakresu składni zawiera jej właśnie poświęcona a wydana już po ukazaniu się rozprawy Riesa książka A. Krasnowolskiego.
Terminologia. Propositio indicativa — zdanie oznajmujące [...]; subiectum — podmiot, praedicatum (compositum) — orzeczenie (złożone), copula — łącznik, praedicatum nominale — orzecznik, obiectum directum — dopełnienie bliższe, indirectum — dalsze [...].