of grammatical terms online
dopełnienie wyraz określający, część zdania
Dopełnienie (przedmiot, obiekt) to część zdania tworząca związek składniowy na zasadzie składni rządu czasownika (wyjątkowo także przymiotnika, np. skłonny do bitki i przysłówka, np. nieprzyjemnie mi), który uzupełnia składniowo. Dopełnienie wyrażane jest rzeczownikiem we wszystkich przypadkach zależnych i wyrażeniami przyimkowymi. [EJP 1991, 69]
Quotations
Co do znaczenia słowa są: […] 4) Zaimkowe, tak nazwane od tego, że się łączą z zaimkiem się, który czasem jest tylko dopełnieniem słowa, np. pocę się; czasem zaś znaczy zwrócenie czynienia na osobę czyniącego, np. kocham się.
Uwaga. Sztuka mięsa, nie jest Rzeczownikiem złożonym, ale drugi rzeczownik w spadku 2gim jest tylko dopełnieniem Rzeczownika pierwszego, tak jakbym powiedział, sztuka płótna, śklanka wody, i t. d.
II. Przypadek.
Szesnaście jest powodów główniejszych, dla których się kładzie. [...]
3.Po przymiotnikach wymagających dopełnienia, jakiemi są: blizki, chciwy, godzien, pewien, pomny, potrzebny, syt, wart, i t. d.
Kiedy człowiek rozważał daléj myślą i chciał powiedziéć nie o całości jakiego przedmiotu, ale tylko o części np. daj mi chleba, wody; ten wzgląd myśli był przyczyną utworzenia 4go skłońnika, dawniéj od grammatykarzów 2gim zwanego (genitivus). Tenże sam skłońnik został użyty i do oznaczenia dopełnienia, należności, własności: bo w rzeczy samej zasada myśli około tegoż samego punktu krąży. Mówiąc np. koniec noża, daję do zrozumienia: że chcę mówić nie o całym nożu; ale tylko o jego części, którą koniec nazywamy.
Dopełniające części zdania. Prócz domiotu i łącznika są jeszcze dopełniające części orzeczenia, dopełnieniami (dopełnikami) zwane.
Wyrazy do okréślenia lub dopełnienia którejkolwiek części zdania służące, same przez inne wyrazy okréślane i dopełniane być mogą. Z takiego połączenia wyrazów utworzone okréślenia i dopełnienia, zwać się mogą złożonemi.
Piérwszy człowiek nazywał się Adam. Przymiotnik „pierwszy” jest okréśleniem przedmiotu zdania człowiek; a zaś Adam służy do dopełnienia słowa nazywał się.
W tym przykładzie zdanie przydane, „że długo żyć będzie" jest dopełnieniem słowa „obiecuje" i zajmuje miejsce rzeczownika zależnego od tegoż słowa.
Również w polskim języku tryby bezokoliczne nie mogą być dopełnieniem rzeczowników. Np. Sztuka pisania (nie zaś pisać). Chęć widzenia (a nie widzieć).
Gdy przy jednym wyrazie jest kilka okréśleń lub dopełnień, ważniejsze z nich zajmują piérwsze miejsce, a potém się kładą podrzędne.
W takowym używaniu słowa posiłkowego być do wyrażeń nieosobistych spostrzegamy tę osobliwość, że w czasie przeszłym używá się formy nijakiéj jimiesłowu, pomimo że dopełniający jego znaczenie wyráz może być rodzaju męzkiego lub żeńskiego; np. ƶál ⴅi było, a nie był, gdyż tu ƶál jest tylko dopełnieniem orzeczeniá, a bynajmniéj podmiotem zdaniá [...].
Słowa: trzeba, potrzeba, można, należy, wymagają przy sobie dopełnienia drugiego jakiegoś słowa, i równie jak słowo niema, nie mają trybu bezokolicznego.
Najgłówniejszym dopełnieniem bywa przedmiot zdania, czyli rzeczownik, zaimek, przymiotnik, imiesłów oznaczający przedmiot, ku któremu jest skierowane: działanie, życzenie, uczucie, albo chęć podmiotu.
Dopełnienie jest to wyraz w zdaniu, przez który myśl staje się pełniejszą, i oznacza istotę czyli przedmiot, na które spływa działanie podmiotu; dopełnieniem podobnie jak i podmiotem są istotniki, lecz podmiot odpowiada na pytania: kto? co? i oznacza istotę działającą; dopełnienie oznacza istotę bierną, uległą działaniu podmiotu i odpowiada na pytania: kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? kim? czém? O (na, w, przy) kim? O (na, w przy) czém? [...].
Dopełnienie nie oddziela się żadnym znakiem pisarskim od podmiotu i orzeczenia.
[…] Pszczółka—podmiot; co zrobiła? Odwiedziła—orzeczenie; Co odwiedziła? Mrówkę—dopełnienie, położone w bierniku. Takie dopełnienie nazywamy prostém […].
Słowo bierne, jest to słowo, które oznacza czynność wywieraną na podmiot, na dopełnienie, czyli na wyraz odmienny w 4-ym przypadku; słowo bierne powstaje z imiesłowu biernego i ze słów: być, zostać, stać się, i t.d.
Niektóre z tych zdań, jak: ciemność ogarnia, ludzie żegnają, nie są nawet zrozumiałe, potrzebują koniecznie określenia lub dopełnienia.
Dopełnienie, p. zdanie I.
I. Części zdania: [...] C. ★Określenia: a) ★przydawka, określająca właściwość [...]; b) ★okolicznik, określający stosunek [...]; c) ★przedmiot (dopełnienie, obiectum) określa wyrazy wskazując na osobę lub rzecz.
Określenie, o które ze stanowiska określanego członu związku pytamy się jakimkolwiek prócz mianownika przypadkiem zaimków kto? co bez przyimka lub z przyimkiem, nazywamy dopełnieniem, np. Czytam książkę (co?), Przysłuchuję się śpiewowi (czemu?).