głoska wargowa

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1817
• Mroz/1822
• Sier/1838
• SWil/1861
• Benni/1923
• Nitsch/1923

I tak, są dźwięki, czyli głoski wargowé, np. b, p, m, zębowé, np. z, językowé s, nosowé ą, ę.

Rozważywszy miękczenie głosek wargowych, zębowych i podniebiennych, przystąpmy teraz do gardłowych.

Wiele nawet głosek bierze swoje nazwiska od organów, które są najpotrzebniejsze do ich wymówienia; ztąd jedne z nich nazywają się [głoski] wargowe, a inne zębowe, podniebienne albo językowe, nosowe, gardłowe.

P, nieod. n. siedmnasta głoska abecadła; w systemacie głoskowym należy do współgłosek. W języku polskim jest dwojakie P, bez kréski i z kréską, t. j. ze względu na ton dźwięku twarde i miękkie foremne; oba, ze względu na organa, któremi się wymawiają, są głoskami wargowemi; ze względu na czas brzmienia, odbitemi, t. j. nie mogącemu się przedłużać; ze względu na siłę głosu są mocne i mają odpowiadające słabe b, b’, które w wymawianiu (lecz nigdy w pisaniu) stając przed spółgłoskami mocnemi lub zakończając wyraz, przechodzą na p, p’, np. króbka, chléb, zrób’ (wymawiają się: krópka, chlep, zróp’. P, p' oprócz przechodzenia wzajem na siebie, w języku polskim na żadne inne współgłoski nie przechodzą, tylko w mowie prowincjonalnéj lub w innych narzeczach pnia słowiańskiego, wykazują swe pokrewieństwo z odpowiedniemi słabemi b, b', przez zamianę np. łeb, lepek, zam. łebek, chłeptać, chlebati, oraz zastępują niekiedy f, np. plasza, zam. flasza. W wyrazach własnych polskich p nigdy się nie podwaja; podwojone w wyrazach cudzoziemskich pospolicie pisze się po przyswojeniu przez jedno, np. aplikacja, aprobata, aparat, mapa, zam. applikacja, mappa i t. d. P występuje niek. jako głoska dodatkowa do źródłosłowu. np. łkać, płakać; łona, płonąć; łatki, płatki; lecz w środku wyrazów nigdy wyrzutni nie ulega. P miękkie (p') używa się tylko: 1) w przyp. 1ym niektórych rzeczowników, kiedy w następnym przyp. po p, następuje i, np. Karp’, karpia; 2) w drugiéj osobie trybu rozkazującego słów, które w osobie trzeciéj liczby pojedyńczéj czasu teraźniejszego lub przyszłego, w słowie dokonaném po p, mają i, czyli gdy p jest miękkie, np. wątp’, czerp’, pokrop’, łap’, od czasu teraź. lub przysz. wątpi, czerpie, pokropi, łapie. P, używa się także jako skrócenie: [...].

Ten drugi podział ma szczególne znaczenie dla spółgłosek. W chodzą tu w grę dwa narządy jako czynne, wszystkie więc głoski z tego stanowiska będą albo wargowe, albo językowe.

Tylne, zawsze krótkie ë występujące (prócz dialektycznych tworów analogicznych [...]) tylko po spółgłoskach niepalatalnych, najtypowszym jest kaszubskim dźwiękiem. Warjanty jego, chyląc się bardziej ku a czy ku e, nie tracą jednak zwykle charakteru nieznanej dialektom czysto polskim głoski tylnej a nie wargowej; dopiero w południowej, mocno spolszczonej części dialektu zaborskiego przyłącza się tu artykulacja warg, przez co powstaje rodzaj krótkiego, niezbyt tylnego u̯.