głoska dźwięk mowy

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1780
• Kop/1783
• Kop/1785
• Gott/1787
• Ant/1788
• Szum/1809
• DwBg/1813
• Prz/1816
• Kop/1817
• Mroz/1822
• Jak/1823
• Mucz/1825
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Marc/1833
• Sier/1838
• Żoch/1838
• Rew/1845
• Desz/1846
• Br/1848
• Such/1849
• Ryk/1850
• Szt/1854
• Morz/1857
• Łaz/1861
• SWil/1861
• Mał/1863
• Trz/1865
• Malin/1869
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Malecz/1882
• Oż/1883
• Jes/1886
• Uchw.AU/1891
• Kr/1897
• SW/1900-1927
• Król/1907
• BdC/1915
• Kr/1917
• Kon/1920
• PolTerm/1921
• Król/1922
• Benni/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Szob/1923
• Łoś II/1925
• Gaert/1927
• Kl/1939
• Dor/1958–1969
• Kor/1961

Wyrzutnia, jest wyrzucénié głoski z jakiego wyrazu, albo wyrzucénié wyrazu jakiégo z mowy.

Nájmniéj takich mámy, którzyby między nosowém a nienosowém jednéjże głoski brzmiéniém, nié czuli różnice i nié uznáwali potrzeby wydáwaniá téjże różnicy w pisaniu.

Na pokázanié céchy, przez którą się Forma jedna od drugiéj różni głosownie czyli literalnie, uwáżámy wszystkié Słowa Polskié, i odkrywámy Głoskę A na piérwszą, Głoskę E na drugą [...]

Mowa iest wyrażaniem myśli; do wyłuszczenia myśli potrzebne są wyrazy, te zaś składaią się z zgłosek czyli sylab, zgłoski składaią się z głosek czyli liter.

[Przymiotniki] kończące się na e dobiérają głoskę r w stopniu wyższym, inné zgłoskę er.

O dobrej wymowie niektórych głosek. Co się tyczy samogłosek.

Głoski dzielą się 1) na Samogłoski czyli wokale: a ą e ę i j o u y: 2) Na Spółgłoski czyli konsony: b c d f [...] z. Z nich jedné są wargowe [,,,] 3. na Dwugłoski czyli dyftongi [...] 4. na Trójgłoski: iáy, np. iáy.

Nasze Przyabecadło, ile jeszcze w dzisiejszym stanie nierozstrzygnione, składa się z 15 Bukw czyli Głosek, to jest, z 8 pojedynczych czyli Jednorek, wszystkich rozmaicie według potrzeby rożnienia tonu jotowanych, i z 7 Społek dwubukwowych czyli Dwojorek, zastępujących pojedyncze Pisy, jakieby dopiero wynaleźć natężało, gdyby do wyrażenia naszych przyabecadłowych społtnow nie wystarczały te same bukwy w pary sprzężone, z ktorych albo się żadna nie jotuje, albo tylko druga, do poprzedzającej niejotowanej przyległa, a ktore w takowem społkowamu wcale inaczej na ucho brzmią, niż gdyby były czytane według Wartości abecadłowej.

Wymówić każdą głoskę jak brzmiała w Abecadle i w zgłoskowaniu, swoim właściwym dźwiękiem, to jest twardym, miękkim, przyciskowym, otwartym, ściśnionym, nosowym, a zawsze i wszędzie zrozumiałym i wdzięcznym: nie opuszczając, ani dodając, ani przekładając. Przeciwko czemu grzeszą pospolicie poczynający czytelnicy.

Żeby wyráz znaczył prawdziwie i jasno wyobrażénie, którego jest znakiem, Bozcy owi twórcy nowych wyrazów Grecy, nie zawsze to istotné zachowali prawidło. [...] Toż i o Rzymianach rozumieć, np. Litera, znaczy mazanié: nie lepszyż choć nowy wyráz polski Głoska, od znaczenia głosu? zamiast Substantivum, niby podbyt, adjectivum, niby dorzut, jak prawdziwié znaczą, co znáczyć powinny rzeczownik i przymiotnik.

Jeżeli w Grammatyce języka naszego ogrom wyjątków i podziałów przy każdém niemal prawidle przeraża najgorliwszego nawet miłośnika ojczystej mowy, a cudzoziemcowi trudność języka polskiego zdaje się być nad siły ludzkie, pochodzi to po wielkiej części z tąd że żaden Grammatyk nie śledził natury polskich głosek.

Podział liter na samogłoski i spółgłoski. W alfabecie 8. głosek a, ą, e, ę, i, y, o, u, zowiemy samogłoskami, że malują sam głos mniejszym lub większym otworem krtani i ust uczyniony [...].

Litery od znaczenia głosu nazwane głoskami, jak są w pisaniu rozmaite, tak rozmaicie brzmieć muszą i pojedyńcze w abecadle i złożone w słowach.

Cechą rodzaju imion nieodmiennych jest domyślnia. Imiona tedy głosek, i wszystkie wyrazy za imię czyli nazwisko wzięte, są rodzaju nijakiego, przez domyślanie się wyrazu tegoż rodzaju, imię, nazwisko, słowo. I tak mówimy e ściśnione, i długie, moje widzi mi się.

Użyto ich najwłaściwiéj do oznaczenia naszych samogłosek ściśnionych, bo ta sama głoska, w tém samém słowie, miewa raz brzmienie otwarte, drugi raz ściśnione.

Idzie więc tylko o to, czy głoska a ma w mowie naszéj dwojakie brzmienie, otwarte i ściśnione.

Głoski podzieliłem stosownie do ich własności w języku polskim, nie zaś podług ich wyrabiania się w ustach za pomocą głosu i pewnych części ciała.

Dza, dzą, dze, dzę, dzi, dzy, dzo, dzu.

dża, dżą, dże, dżę, dży, dżo, dżu.

Brzmienie tych syllab powinno się wydać tak, iakby iedną lub dwiema tylko głoskami były. Szczególniey ch, sz, cz, r z , szcz, dz, przez niejakieś tchu wydanie, głos wydać należy.

Paragrafy 1. o Głoskach i ich podziale. Podział liter na samogłoski i spółgłoski, tychże brzmienie za pomocą samogłosek, tych zaś samych przez się.

Odmiany imion polskich przez przypadki wielu podlegają zmianom, ponieważ nie tylko końcówka, która nie we wszystkich przypadkach się znajduje, ale nadto przed nią rozmajite postaci zachodzą, tak w głosce przybierającéj, składającéj jądro wyrazu, jako też w dalszych głoskach; z tego względu silnie należy zwracać uwagę na koliczności trudność robiące, za których usunięciem mniemany pozór zniknie, a formy imion w oczach każdego najwyraźniéj się ukażą.

Wyrazy składają się z syllab czyli zgłosek, zgłoski zaś z liter czyli głosek.

Wiele nawet głosek bierze swoje nazwiska od organów, które są najpotrzebniejsze do ich wymówienia.

Głoski są dwojakie, jedne brzmią czyli wymawiają się same, i dla tego nazywamy je samogłoskami np. a, o, u; drugie wymawiają się nie inaczéj jak tylko za pomocą samogłosek, i dla tego nazywamy je spółgłoskami np. b, p, b, d, t, z, s.

Aby wyrazy po sobie idące nie zaczynały się jednakowo, ani następujący, aby się nie zaczynał od tej głoski, na jaką się kończył poprzedni np. on się ściganiem mojej osoby zajął, Jan jadł jabłka jadowite, on był łagodny.

Brzmienia oddają się w piśmie postaciami, znakami, głoski zwanemi [...]. Głosek wszystkich jak brzmień prostych w naszej mowie jest sześćdziesiąt sześć. Ich podział najwybitniejszy jest na samogłoski i spółgłoski.

Głoski dzielą się 1. na pojedyńcze i złożone, 2. na samogłoski i spółgłoski, 3. na naczelne i podrzędne.

Słowo składa się z głosek (liter), połączonych w zgłoski (sylaby).

Ue 1. Podobnie jak ua, zlewa się czasem w jedną głoskę.

O głoskach polskich. Zanim się przystąpi do nauki grammatycznéj, potrzeba wprzód poznać głoski polskie, ich znaczenie i podział; gdyż od tego zależy dokładne zrozumienié całéj grammatyki. Głosek polskich jest w liczbie 47, jak następują: a, á, ą, b, b', c, ć, cz, d, dz, dź, dż, e, é, ę, f, g, h, ch, i, j, k, l, ł, m, m', n, ń, o, ó, p, p', r, rz, s, ś, sz, szcz, t, u, w, w', x, y, z, ź, ż.

Głoski dzielą się na samogłoski i spółgłoski.

Głoski dzielą się [...] na łagodne i ostre.

Nauka o głoskach należy właściwie do ortografii.

Pisać, ał, sze, scz nd. Pisywać, ał, uje, częst. nd. co, o kim, o czém; 1) kreślić litery czyli głoski, z których się składają wyrazy; wyrażać na piśmie, piśmiennemi znakami słowa lub myśli [...].

Współgłoska, v. Spółgłoska, i, lm. i, ż. gram. dźwięk wydany przez organa mówienia, litera v. głoska, która tylko wspólnie z jakąś samogłoską może się wymówić, a przynajmniéj nigdy nie stanowi sylaby. Wszystkie współgłoski przez wzgląd na organa urabiania, dźwięk, moc, trwanie, postać i t. d. dzielą s ę na: a) twarde, np. b, f, d, p; b) miękkie, np. ć, j, ń, p', ź, c) wargowe, np. b, f, m, w, w': d) językowe, np. d, ł, n, dź, ń; e) podniebienne, np. g, k, b, lecz i językowe do tychże podniebiennych zaliczają; f) syczące, np. c, ć, s, sz; g) chwilowe, lub odbite, np. b, d, t; h) trwające lub nieodbite, np. f, h, s, w; 1) słabe, np. b, d, g, w; k) mocne, np. p, h, k, f, s; l) płynne, np. l, m, n, ń; m) pojedyńcze, np. c, d; n) złożone lub dwójki, np. ch, cz, rz, sz. Przybierająca współgłoska, ob. Przybierająca.

Stąd wypada podział gramatyki na naukę: 1. O brzmieniu tudzież o przemianach pojedynczych głosów (głosek), będących zarazem podstawą pisowni […].

[…] Głoski są dwojakie: samogłoski i spółgłoski.

Zdania składają się z wyrazów, wyrazy ze zgłosek, zgłoski czyli syllaby z głosek, a tych znaki piśmienne nazywamy literami.

Przyczyna zaś leży w tém, że bez głębokiej znajomości głosek i wszystkich czyto fizyjologicznych czy etymologicznych ich przemian z jednej, a bez porównania z innymi nie tylko bratnimi ale i dalszymi wspólnorodnymi językami z drugiej strony, do tej pracy przystąpić nie można [...].

Spotęgowane fizycznie i duchowo — ale pod względem znaczenia jeszcze zawsze pojedyncze i niegotowe — głoski zowiemy piérwiastkami.

[…] Wszystkie głoski wchodzące w skłád wyrazów dzielą się na samogłoski i spółgłoski […].

Mamy w języku naszym głosek 45, te są: a, ą, b, b(i), c, cz, ć, d, dz, dź, dż, e, é, ę, f, f(i), g, h, ch, i, j, k, ł, l, m, m(i), n, ń, o, ó, p, p(i), r, rz, s, sz, ś, t, u, w, w(i), y, z, ź, ż. Głoski te dzielą się na samogłoski i spółgłoski. Samogłosek jest 10, spółgłosek zaś 35.

Zgłoski czyli syllaby składają się z liter, czyli głosek: T-o, d-z-i-e, c-k-o, u, c-z-y, s-i-ę, d-o, b-r-z-e.[...] Ileż mamy głównych liter czyli głosek w polskiém abecadle? O. Głosek pierwotnych, głównych, w polskiém abecadle mamy 24.

Samogłoska jest to litera, która wydaje dźwięk pojedynczy, dźwięk sam jeden bez pomocy innej głoski. P. Które głoski są głównemi samogłoskami. O Głównemi samogłoskami są: a, e, i, o, u, y.

Spółgłoska jest to znowu głoska, która wydaje dźwięk zespolony, jakby złączony z inną literą, np. b (be), f (ef) [...].

[Józef Mroziński] Jeżeli w gram. języka naszego ogrom wyjątków i podziałów przy każdem niemal prawidłe przeraża najgorliwszego nawet miłośnika ojczystej mowy, a cudzoziemcowi trudność jęz. pol. zdaje się być nad siły ludzkie, pochodzi to po wielkiej części stąd, że żaden gramatyk nie śledził natury polskich głosek.

[Wojciech Szwejkowski] "Głoska z powiada: u nas gra rolę główną i podrzędną, raz występuje na scenę za siebie, dwa razy za swoje dzieci, z, ż, ź trzy razy włączona do d-d-ż-d-ź; raz za r miętsze, dwa razy za s i c mocniej syczące (s-z c-z), a wcale dla siebie obce".

Każdy taki członeczek wyrazu nazywamy zgłoską; zgłoską dlatego, że jest złożony z głosek.

Głoska, którą obecnie literą é (e pochylone) oznaczamy, zbliża się w wymawianiu do y [...] lub do i.

[Antoni Małecki] W pierwszym razie pamiętać zatem o tem należy, że nie można oderwanych końcowych głosek przybranki doczepiać do wyrazu głównego, ani też początkowych głosek wyrazu głównego doczepiać do przybranki.

Fonemat, u lm. y, Fonema jęz. równoważnik psychiczny głoski, psychicznie żywa jednostka fonetyczna (głoska) a. jednolite wyobrażenie pewnego brzmienia językowego. <Gr. fonēma>

Miękczenie, a, blm. 1. czynność cz. Miękczeć [...] M. dźwięków, głosek (= upodobnienie, palatalizacja głosek).

Miękczyć, y, ył, X Miętczyć [...] 3. M. głoski = czynić je podniebiennymi, upodniebienniać.

Litera ż pisze się tylko w wyrazach, gdzie głoska ż wyraźnie jest słyszana np.: żaden, życie, bliżej itp. (ruskie „ж“ nie ,,р“)[...].

Ze stanowiska psychologicznego zamiast terminu «dźwięk» lub «głoska», oznaczającego tylko jedno ze stadjów mimolotnego, chwilowego uzewnętrzniania tego, co istnieje tylko psychicznie, wprowadzamy termin fonema. Fonema jest to połączenie w jednolitą grupę wyobrażeniową wyobrażeń prac wykonawczych organów mównych oraz wyobrażeń związanych z temi pracami odcieni akustycznych, wyobrażeń, złączonych w jedną całość wyobrażeniem jednoczesności wykonywania owych prac i otrzymywania (percepcji) wrażeń od owych odcieni akustycznych.

Głosownia czyli nauka o głoskach.

§ 1. Wyrazy składają się z głosek, np. m-a-t-k-a, k-o-ń. Znak, który w piśmie oznacza jedną głoskę, nazywa się literą.

Głoski wymawiamy — litery piszemy.

Głoski słyszymy — litery widzimy.

Głoska. Głoski dźwięczne i bezdźwięczne.

Język polski warstw wykształconych posiada dzisiaj, jak wiemy, 36 spółgłosek i 8 brzmień samogłoskowych, czyli razem 44 głoski.

Przy zbliżeniu, wiązadeł głosowych prąd powietrza, przeciskający się między niemi, wprawia je w ruch drgający, dający nam wrażenie słuchowe głosu, i na tem polega najważniejszy udział krtani w mówieniu. O ile przy wytwarzaniu pewnej głoski bierze udział głos, nazywamy głoskę dźwięczną, np. przy głoskach a i z m g d, w razie przeciwnym, gdy prąd powietrza przechodzi przez krtań nie wytwarzając głosu, mówimy o głoskach bezdźwięcznych np. przy f s k t. Jak już widać z tego przedstawienia rzeczy, jaśniejszem byłoby stosowanie nieco innej terminologji: mówić nie o»głoskach«, lecz o»dźwiękach mowy«, rozróżniać natomiast dźwięki głosowe i niegłosowe, zamiast dźwięcznych i bezdźwięcznych, tutaj jednak trzymamy się wyrażeń ustalonych, by nie wprowadzać rozdźwięku.

Na całej przestrzeni tamują dyftongizację następujące spółgłoski nosowe i u̯ [...]; gwarach z przystosowaniem nieistniejącego w nich o głoskom najbliższym; stąd też w dialekcie kociewskim (bez å) śau̯lis [...].

Głoski poszczególne są wprawdzie tylko w bardzo małym zakresie zarazem wyrazami, a normalnie istnieją tylko w obrębie mniejszych lub większych grup fonetycznych, to jest wyrazów lub powiedzeń; mimo to jednak posiadają swoją indywidualność, pewien odrębny byt indywidualny (oczywiście psychiczny przede wszystkiem), w innym stopniu ale podobnie jak wyrazy (znowu z szeregiem stopniowań) w stosunku do powiedzeń (zdań).

§ 1. Najprostszym elementem formalno-znaczeniowym wyrazu jest morfem t.j. głoska lub grupa głosek, mająca pewne znaczenie.

Wszystkie głoski polskie dzielą się na samogłoski lub spółgłoski.

Fakultatywności rodzimej terminologii gramatycznej położył tamę podręcznik polszczyzny O. Kopczyńskiego.

Terminologia. Litera vocalis brevis — głoska samogłoska, wokala krótka, longa — długa, a, e, o — jasna, á, é, ó — ściśniona, nasalis — nosowa, diphthongus — dwugłoska, dyftong, consonans gutturalis — spółgłoska gardłowa, muta — pomowna, semivocalis — przedmowna, liquida — łagodna (t. 3), consonans dura — twarda (t. 2, s. 24), mollis — miękka [...].