spółgłoska wargowa

Hierarchia Dzieła Filtr: wszystkie dzieła

• Wszystkie dzieła
• Kop/1783
• Kop/1785
• DwBg/1813
• Mroz/1822
• Jak/1823
• Mucz/1825
• SkorM/1828
• Bor/1830
• Rozp/1830
• Sier/1838
• Such/1849
• Morz/1857
• Łaz/1861
• Mał/1863
• Trz/1865
• Malin/1869
• Czep/1871–1872
• Lerc/1877
• Mał/1879
• Oż/1883
• KarłT/1885
• Jes/1886
• Grub/1891
• Kr/1897
• SW/1900-1927
• Kr/1917
• Łoś/1918
• PolTerm/1921
• Król/1922
• ŁośFl/1923
• Nitsch/1923
• Rozw/1923
• Szob/1923
• Gaert/1927
• Łoś III/1927
• Dor/1958–1969
• Kor/1961

[...] od różnych zaś części narządu, które najbardziej na wybicie jakiej Spółgłoski wargowémi, zębowémi, językowémi, gardłowémi, przydechowémi (labiales, dentales, linguales, guturales, aspiratio) mianowanych [...]

Spółgłoski, czyli konsony: b c d f g h k l ł m n p r s t w x z. Z nich jedne są wargowe, jak oto: b f m p w [...].

Wargowé spółgłoski, 2.

Wargowe i zębowe spółgłoski mogą się połączyć z każdą samogłoską, bo język do wyrobienia ich nie jest potrzebnym.

Wzniesienie języka ku podniebieniu dla wymowienia cienkiej samogłoski i , nie może przeszkadzać wyrobieniu spółgłosek wargowych i zębowych b, p, m, w, f (16), gdyż te nie w kanale ust się wyrabiają.

Nadto dzielą się spółgłoski według organu, którym się wymawiają na wargowe: b, f, m, p, w; podniebienne: c, d, dz, l, n, t, r, s, z; gardłowe: ch, cz, dź, g, h, k, sz, ż; płynne: l, m, n, r.

Na nic bowiem nie przyda się wiadomość dziecku, że ta lub owa zpółgłoska [!] jest wargową, zębową, podniebienną lub gardłową i t. d. owszem, ostatni sposob ich wykładania wpadając w anatomię, obcy przedmiot Grammatyce szczegulnej, zwłaszcza początkowej, trudzi młode umysły, nudzi, i odstręcza.

Z tych spółgłosek początkowe sześć b b', p p', m m', jako wymawiane wargami, zowią się [spółgłoski] wargowe.

Układ spółgłosek. wargowe b, p, m, w, f, b', p', m', w', f'

[…] Spółgłoski zaś gardłowe tém się różnią od wargowych i podniebiennych, iż nie mają własnych miękkich, lecz pożyczają ich sobie od podniebiennych […].

W dzisiejszym języku odpadło staropolskie i po spółgłoskach wargowych zupełnie: grzeb zam. grzeb-i, staw zam. staw-i, łap zam. łap-i.

Dwa są nárzędziá mówne ruchome: wargi i język; stąd wypływá główny podziáł spółgłosek na wargowe i językowe. Wargowemi są: b, p , v, f, m […].

Spółgłoski wargowe b, p wymáwiają się, będąc chwilowemi, uderzeniem wárg na siebie […].

Według narzędzi mownych ruchomych, spółgłoski się dzielą na wargowe i językowe. Wargowe twarde: b, f, m, p, w. miękkie: b', f', m', p', w'.

§. 52. Spółgłoski wargowe p, b, f, w, i nosowe m. Są, to wszystko (oprócz, f) prastare słowiańskie brzmienia.

Czy to ph fenickie wymawia się kiedy u nas jak p nie uważali, że nigdy nie wymawia się tak; u nas tylko jich ph jest to f wargowa i nic więcej.

SPÓŁGŁOSKI [...] Przeciągłe Głośne Ciche [...] Spółprzeciągłe. Spółsyczące dz c. Spółszumiące dź cz. Doraźne. Gardłowe [Głośne] g [Ciche] k. Zębowe [Głośne] d [Ciche] t. Wargowe [Głośne] b [Ciche] p.

1.Pierwszy podział spółgłosek podług organów artykulacyi („narzędzi mownych"):

a). [Spółgłoski] Wargowe: p, b, — f, w.

b). Zębowe: t, d,— s, z — c, dz — ł, n (nazywają się one także: językowo- zębowe).

c) . Gardłowe k, g — ch, h.

d). Podniebienne cz, dż — sz, ż — r, rz; ć, dź — ś, f — j, l, ń.

Согласныя буквы по органамъ, употребляемымъ для ихъ произношенія, раздѣляются на: 1. Губныя (Wargowe) – Твердыя: b, f, m, p, w. Мягкія: b’, f’, m’, p’, w’.

P 1. Spółgłoska wargowa twarda, cicha czyli niedźwięczna (mona) wybuchowa a. doraźna (np. palić, płomień, kupno). W wyrazach przed samogłoskami, powstałemu z prasłowiańskich samogłosek średniojęzykowych, czyli podniebiennych i (i długie), ἴ (i krótkie), ĕ (e długie), e (e krótkie), ę (e nosowe), które w polskim a. pozostały podniebiennemi (i, e, é, ę) a. też przeszły później w nieśredniojęzykowe czyli niepodniebienne (a, o, ó, ą), brzmienie p zmieniło ś. na podniebienne, czyli miękkie p' (np. pić, pieśń, piana, chłopię, pięć). Tę podniebienność (miękkość) p' w środku wyrazu przed samogłoskami wyrażamy w piśmie literą i obok p. [...] W wyrazach przyswojonych z podwójnym p tylko jedno wymawiamy i piszemy. [...]

B 1. spółgłoska wargowa, twarda, głośna czyli dźwięczna, wybuchowa (doraźna). Przed spółgłoskami cichemi oraz na końcu wyrazów ma brzmienie p (babka, chleb). Miękkie b na końcu wyrazów traci obecnie w wymawianiu swoją miękkość (jedwab), dawniej zaś oznaczało ś. tu przez b' (jedwab'): przed samogłoskami (oprócz przed i), wyraża ś. przez bi (bieda).

Czy można to było rozszerzyć na wyrazy takie, jak pompjer, krupjer i t. p. , skoro w nich po wargowej spółgłosce j słychać wyraźnie?

Spółgłoska. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne. Spółgłoski czyste i nosowe. Spółgłoski twarde i miękkie. Spółgłoski: wargowe, wargowo-zębowe, przedniojęzykowe (zębowe i dziąsłowe), średniojęzykowe i tylnojęzykowe. Spółgłoski chwilowe (zwarte i zwarto-szczelinowe) i trwałe (szczelinowe i półotwarte).

[...] nie palatalizują się (po czesku) [spółgłoski] wargowe s z [...].

B. Spółgłoski. § 11. Spółgłoski wargowe.

Zatrata nosowości prasł. ę przed spółgłoskami wargowemi, średnio- i tylnojęzykowemi [...].

W XVI w. panują formy bez -i zakończone na jedną spółgłoskę lub na grupę spółgłoskową łatwą do wymówienia: nieś, wieź, pieść, kończ, wrzeszcz; drukarze ówcześni oznaczali prawie stale miękkość spółgłoski wargowej [...].

Natomiast głoski s z w tem położeniu utrzymały swą palatalizację, oczywiście wskutek braku zwarcia, zatem głośny woźny, podobnie jak wszystkie w ogóle spółgłoski przed tylnemi i wargowemi, wskutek zasadniczej odległości jednych od drugich, bo następujące gardłowe i wargowe nie przeszkadzały artykulacji przodu języka, zatem ćma gańba itd.

Najczęstsze odstępstwa, niektóre w narzeczach do dziś bardzo rozpowszechnione są: wiesna na zwiesne (i podobnie), miedowy (Roty), rzemiesło, mietła umietać (dziś i dawniej), biedro pierun wiesło itp., tak że znowu wypada zapytać, czy to nie są resztki regularnego w pewnych warunkach braku przegłosu. I tu mamy do czynienia z możnością pewnego pierwotnego ograniczenia przyciskowego oraz z położeniem przede wszystkiem po wargowych.

Od północy posuwa się jak wiadomo dążność do słabnięcia palatalizacji spółgłosek wargowych.

§ 29. Woyna zaznacza, że z kończących się na spółgłoskę wargową mają V. sg. na u: gołąb, jastrząb, kiełb, karp, drop, żółw, żóraw (a więc pierwotnie z końcową spółgłoską miękką): kiełbiu, karpiu i t. d.

Wargowe, p. spółgłoski.

Początek rodzimej terminologii w fonetyce dał J. Mroziński.

Terminologia. Litera vocalis e — podręczna, consonans bilabialis — wargowa, labiodentalis — zębowa, dentalis — podniebienna, muta — odbita, spirans — nieodbita, liquida — płynna, oralis — nienosowa, nasalis — nosowa, fortis — mocna , lenis — słaba.

Niektóre z przytoczonych terminów znaleźć można i u A. A. Kryńskiego.

Terminologia. Litera consonans labialis — wargowa, labiodentalis — wargowozębowa, dentalis — przedniojęzykowa, zębowa, gutturalis — tylnojęzykowa; accentus — przycisk.

Istniejące w pewnych kategoriach nowe zamieszanie terminologiczne wywołało oczywiście chęć likwidacji istniejącego stanu rzeczy przez ustabilizowanie dla danych pojęć pewnych określeń. Ich projektu wraz z uwagami teoretycznymi dostarczył J. Karłowicz [...].

Termonologia. Phonetica — głosownia: diphthongus — dwugłos, litera consonans bilabialis — wargowa, labiodentalis — powiewna, explosiva — doraźna, affricata — spółprzeciągła, spirans — przeciągła, fortis — głośna, lenis — cicha [...].

Językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej stanowiący pierwszy wyraz jej unifikacji od czasów Kopczyńskiego [...].

Terminologia. Głosownia: [...], spółgłoska wargowa, wargowozębowa, przedniojęzykowa, zębowa, dziąsłowa, średniojęzykowa, tylnojęzykowa, chwilowa, zwarta, zwartoszczelinowa, trwała, szczelinowa, półotwarta, czysta, (bez)dźwięczna [...].