Słownik historyczny
terminów gramatycznych online

spółgłoska wargowa
Hierarchia Dzieła

Hasło w cytatach: spółgłoski wargowe, wargowa, wargowa spółgłoska, wargowe, wargowé spółgłoski
Język: polski
Dział: Fonetyka (współcześnie)
EJP 1991, 331 Definicja współczesna

Spółgłoski wargowe (labialne) artykułowane są za pomocą zwarcia lub szczeliny między obu wargami (spółgłoski dwuwargowe, bilabialne), lub za pomocą szczeliny między dolną wargą a krawędzią górnych siekaczy (s. wargowo-zębowe, labio-dentalne).

Cytaty

DwBg/1813, s. 2

Spółgłoski, czyli konsony: b c d f g h k l ł m n p r s t w x z. Z nich jedne są wargowe, jak oto: b f m p w [...].

DwBg/1813, s. 180

Wargowé spółgłoski, 2.

Jak/1823, t. I, s. 3 Definicja

Wargowe (b, p, m, w, f).

Mucz/1825, s. 13

Nadto dzielą się spółgłoski według organu, którym się wymawiają na wargowe: b, f, m, p, w; podniebienne: c, d, dz, l, n, t, r, s, z; gardłowe: ch, cz, dź, g, h, k, sz, ż; płynne: l, m, n, r.

Mucz/1825, s. 16 Definicja

Wargowe spółgłoski, ponieważ do wyrobienia ich język nie jest potrzebny, mogą spływać na samogłoskę grubą lub cienką. W piérwszym razie są twarde, w drugim miękkie.

SkorM/1828, s. 2 Definicja

Spółgłoski. [...] Szereg 5. Wargowe प pa, फ pha, ब ba, भ bha, म ma.

Rozp/1830, s. 142 Definicja

Wiemy, że przy wyrobieniu samogłosek język albo nic nie działa, albo bardzo mało. Toż samo powiedzieć można o spółgłoskach wargowych (b, p, m), i wargowo zębowych (f, w), gdzie te organa głównie działają.

Bor/1830, s. II

Na nic bowiem nie przyda się wiadomość dziecku, że ta lub owa zpółgłoska [!] jest wargową, zębową, podniebienną lub gardłową i t. d. owszem, ostatni sposob ich wykładania wpadając w anatomię, obcy przedmiot Grammatyce szczegulnej, zwłaszcza początkowej, trudzi młode umysły, nudzi, i odstręcza.

Such/1849, s. 5 Definicja

Pierwotne spółgłoski są trojakie: 1. Podniebienne t, s, d, z, n, ł, r. 2. Gardłowe k, ch, g, h. 3. Wargowe p, f, b, w, m.

Such/1849, s. 6 Definicja

Wywód spółgłosek pochodnych: [...] Wargowe [...] p', b', f', w'.

Morz/1857, s. 24-25 Definicja

Spółgłoski dzielą się podług rozmaitości narzędzi, jak je organ mowy ułożył do ich wyrobienia, na cztery rodzaje: językowe, podniebieniowe, zębowe i wargowe. (…) Wreszcie [spółgłoskami] wargowemi są: w, w’, f, f’, p, p’, b, b’, dlatego, że organ mowy ostatniego narzędzia swego ust, czyli warg użył do ich wyrobienia.

Łaz/1861, s. 4

Układ spółgłosek. wargowe b, p, m, w, f, b', p', m', w', f'

Łaz/1861, s. 7

[…] Spółgłoski zaś gardłowe tém się różnią od wargowych i podniebiennych, iż nie mają własnych miękkich, lecz pożyczają ich sobie od podniebiennych […].

Mał/1863, s. 21 Definicja

§. 39. Osobne nazwiska, jako to wargowe, gardłowe, nosowe itp. nadają się spółgłoskom według narzędzi, za pomocą których się głównie wymawiają. Ponieważ więc p, b, f, w i także nosowe m wymawiamy wargami: nazywamy je wszystkie wargowemi (labiales).

Malin/1869, s. 101

Dwa są nárzędziá mówne ruchome: wargi i język; stąd wypływá główny podziáł spółgłosek na wargowe i językowe. Wargowemi są: b, p , v, f, m […].

Malin/1869, s. 105

Spółgłoski wargowe b, p wymáwiają się, będąc chwilowemi, uderzeniem wárg na siebie […].

Czep/1871–1872, s. 31 Definicja

[…] Spółgłoski te: b, b'; f, f'; m, m'; p, p'; w, w' — wymawiamy za pomocą warg i dla tego się zowią wargowemi […].

Czep/1871–1872, s. 33

Według narzędzi mownych ruchomych, spółgłoski się dzielą na wargowe i językowe. Wargowe twarde: b, f, m, p, w. miękkie: b', f', m', p', w'.

Lerc/1877, s. 4 Definicja

Podług narzędzi mownych dzielą się spółgłoski nieme na wargowe, tj. takie, które za pomocą warg wymawiamy, jak: b, p, f, w; daléj na gardłowe, które za pomocą gardła wymawiamy, jak: k, g, ch, h; i zębowe, które za pomocą języka i zębów wymawiamy, jak: t, d.

Mał/1879, t. I, s. 57 Definicja

W VIl szeregu mamy same wargami wymawiane, a zatém wargowe spółgłoski (labiales) łącznie z m, skądinąd nosowém.

Mał/1879, t. I, s. 72

§. 52. Spółgłoski wargowe p, b, f, w, i nosowe m. Są, to wszystko (oprócz, f) prastare słowiańskie brzmienia.

Oż/1883, s. 34 Definicja

Własność i odcienia spółgłosek polskich drobne.

b p wargowe

Oż/1883, s. 34 Definicja

Własność i odcienia spółgłosek polskich drobne.

f f' wargowe

Oż/1883, s. 240

Czy to ph fenickie wymawia się kiedy u nas jak p nie uważali, że nigdy nie wymawia się tak; u nas tylko jich ph jest to f wargowa i nic więcej.

KarłT/1885, s. 115

SPÓŁGŁOSKI [...] Przeciągłe Głośne Ciche [...] Spółprzeciągłe. Spółsyczące dz c. Spółszumiące dź cz. Doraźne. Gardłowe [Głośne] g [Ciche] k. Zębowe [Głośne] d [Ciche] t. Wargowe [Głośne] b [Ciche] p.

Jes/1886, s. 70

1.Pierwszy podział spółgłosek podług organów artykulacyi („narzędzi mownych"):

a). [Spółgłoski] Wargowe: p, b, — f, w.

b). Zębowe: t, d,— s, z — c, dz — ł, n (nazywają się one także: językowo- zębowe).

c) . Gardłowe k, g — ch, h.

d). Podniebienne cz, dż — sz, ż — r, rz; ć, dź — ś, f — j, l, ń.

Grub/1891, s. 4

Согласныя буквы по органамъ, употребляемымъ для ихъ произношенія, раздѣляются на: 1. Губныя (Wargowe) – Твердыя: b, f, m, p, w. Мягкія: b’, f’, m’, p’, w’.

Kr/1897, s. 19 Definicja

Podług zatym narządów mównych można ściślej podzielić spółgłoski na: wargowe: p, b, p', b', m, m', to jest wytworzone obiema wargami.

Kr/1917, s. 53 Definicja

Albo też gdy dla przepuszczenia prądu powietrza ustami wargi zamknięte naraz otwieramy, wtedy wydobywa się dźwięk p lub b, który nazywamy spółgłoską wargową itp.

Kr/1917, s. 53 Definicja

Podług narządów mównych, które biorą udział przy wymawianiu spółgłosek, wszystkie spółgłoski można podzielić na: 1) wargowe: p b pi bi m mi, t. j. wytworzone obiema wargami [...].

Łoś/1918, s. 101

Czy można to było rozszerzyć na wyrazy takie, jak pompjer, krupjer i t. p. , skoro w nich po wargowej spółgłosce j słychać wyraźnie?

PolTerm/1921, s. 89

Spółgłoska. Spółgłoski dźwięczne i bezdźwięczne. Spółgłoski czyste i nosowe. Spółgłoski twarde i miękkie. Spółgłoski: wargowe, wargowo-zębowe, przedniojęzykowe (zębowe i dziąsłowe), średniojęzykowe i tylnojęzykowe. Spółgłoski chwilowe (zwarte i zwarto-szczelinowe) i trwałe (szczelinowe i półotwarte).

Król/1922, s. 8 Definicja

Podług narządów mownych dzielimy spółgłoski na: 4) a) wargowe: p, p', b, b', m, m', b) wargowo zębowe: f, f', w, w', c) przednio językowe (zębowe) t, d, c, dz, s, z, ł, l, r, n, (dziąsłowe): cz, dż, sz, ż, rz, d) średnio językowe: j (oraz ć, dź, ś, ź, ń, które są równocześnie i przednio językowemi), e) tylno językowe: k, g, ch, h - k, g', ch'.

Szob/1923, s. 14 Definicja

Zwarcie dwuwargowe, powstające przez zupełne zetknięcie obydwóch warg; zwarcie to jest właściwe spółgłoskom: p, p', b, b', m, m' [...]. Spółgłoski dwuwargowe albo wprost wargowe.

Nitsch/1923, s. 422

[...] nie palatalizują się (po czesku) [spółgłoski] wargowe s z [...].

Nitsch/1923, s. 442

B. Spółgłoski. § 11. Spółgłoski wargowe.

Nitsch/1923, s. 479

Zatrata nosowości prasł. ę przed spółgłoskami wargowemi, średnio- i tylnojęzykowemi [...].

Rozw/1923, s. 122

Natomiast głoski s z w tem położeniu utrzymały swą palatalizację, oczywiście wskutek braku zwarcia, zatem głośny woźny, podobnie jak wszystkie w ogóle spółgłoski przed tylnemi i wargowemi, wskutek zasadniczej odległości jednych od drugich, bo następujące gardłowe i wargowe nie przeszkadzały artykulacji przodu języka, zatem ćma gańba itd.

Rozw/1923, s. 146

Najczęstsze odstępstwa, niektóre w narzeczach do dziś bardzo rozpowszechnione są: wiesna na zwiesne (i podobnie), miedowy (Roty), rzemiesło, mietła umietać (dziś i dawniej), biedro pierun wiesło itp., tak że znowu wypada zapytać, czy to nie są resztki regularnego w pewnych warunkach braku przegłosu. I tu mamy do czynienia z możnością pewnego pierwotnego ograniczenia przyciskowego oraz z położeniem przede wszystkiem po wargowych.

Rozw/1923, s. 206

Od północy posuwa się jak wiadomo dążność do słabnięcia palatalizacji spółgłosek wargowych.

Gaert/1927, s. 100 Definicja

Spółgłoski (consonantes) rozróżniamy: A. Ze względu na miejsce artykulacji: ★wargowe (bilabialne, dwuwargowe), ★wargowo-zębowe (labialno-dentalne), ★przedniojęzykowe: ★zębowe (dentalne) i ★dziąsłowe (alweolarne), ★średniojęzykowe, ★tylnojęzykowe (gardłowe, gutturalne).

Gaert/1927, s. 102

Wargowe, p. spółgłoski.

Kor/1961, s. 53

Początek rodzimej terminologii w fonetyce dał J. Mroziński.

Terminologia. Litera vocalis e — podręczna, consonans bilabialis — wargowa, labiodentalis — zębowa, dentalis — podniebienna, muta — odbita, spirans — nieodbita, liquida — płynna, oralis — nienosowa, nasalis — nosowa, fortis — mocna , lenis — słaba.

Kor/1961, s. 72

Niektóre z przytoczonych terminów znaleźć można i u A. A. Kryńskiego.

Terminologia. Litera consonans labialis — wargowa, labiodentalis — wargowozębowa, dentalis — przedniojęzykowa, zębowa, gutturalis — tylnojęzykowa; accentus — przycisk.

Kor/1961, s. 72 (70-72)

Istniejące w pewnych kategoriach nowe zamieszanie terminologiczne wywołało oczywiście chęć likwidacji istniejącego stanu rzeczy przez ustabilizowanie dla danych pojęć pewnych określeń. Ich projektu wraz z uwagami teoretycznymi dostarczył J. Karłowicz [...].

Termonologia. Phonetica — głosownia: diphthongus — dwugłos, litera consonans bilabialis — wargowa, labiodentalis — powiewna, explosiva — doraźna, affricata — spółprzeciągła, spirans — przeciągła, fortis — głośna, lenis — cicha [...].

Kor/1961, s. 76

Językoznawcy polscy na zjeździe w roku 1921 uchwalili zrąb terminologii gramatycznej stanowiący pierwszy wyraz jej unifikacji od czasów Kopczyńskiego [...].

Terminologia. Głosownia: [...], spółgłoska wargowa, wargowozębowa, przedniojęzykowa, zębowa, dziąsłowa, średniojęzykowa, tylnojęzykowa, chwilowa, zwarta, zwartoszczelinowa, trwała, szczelinowa, półotwarta, czysta, (bez)dźwięczna [...].

Powiązane terminy